Out of the blue

Interview met Silke Huysmans & Hannes Dereere door Mélanie Jouen

Mélanie Jouen: Na Mining stories, over de mijnramp die plaatsvond in Brazilië in 2015, en Pleasant Island, over de intensieve ontginning die het eiland Naura in de Stille Oceaan heeft verwoest in de loop van de 20^ste eeuw, peilen jullie in het slot van jullie mijntrilogie naar de mogelijke ontginning van de zeebodems in Out of the blue. Deze Engelse uitdrukking kun je letterlijk vertalen als “uit het blauw” maar betekent “onverwacht”. Wat hebben jullie laten opdoemen vanuit de diepte?

Silke Huysmans & Hannes Dereere: Pleasant Island eindigde met het begin van de diepzeemijnbouw en het leek ons evident dat terrein te verkennen. We wilden er meer over weten, de mensen hiervan bewust maken en hen aanmoedigen zich te informeren aangezien in de media de notie van “groene transitie” de complexiteit van deze “nieuwe goldrush” in de weg zit. Er wordt gezegd dat de ontginning van deze diepzeegrondstoffen de ontbossing of de productie van giftig afval voorkomt en bijdraagt tot een vermindering van de ecologische impact van de mijnindustrie. Onze titel doet ook denken aan feeling blue, aan melancholie. Uit het blauw geraken is ook een poging om de tristesse af te schudden.

In mei 2021 volgen jullie per satelliet drie schepen die in elkaars buurt liggen in de Clarion-Clipperton-Zone in de Stille Oceaan, ten Westen van Mexico. De eerste behoort toe tot de mijnbouwindustrie, de tweede tot wetenschappers, de derde, de Rainbow Warrior, tot Greenpeace. Net als bij jullie vorige projecten voeren jullie een onderzoek uit. Hoe zijn jullie in contact gekomen met deze protagonisten?

De VN hebben de zeebodems uitgeroepen tot werelderfgoed van de mensheid en deze geologische zone die in de internationale wateren ligt, wordt beheerd door de Internationale Zeebodemautoriteit. Momenteel is diepzee-ontginning niet toegelaten, slechts een paar landen hebben een exploratieconcessie, waaronder België en Frankrijk. In de lente van 2021 heeft een Belgisch mijnbouwbedrijf het prototype van een robot getest waarmee op een diepte 4.500 meter mangaanknollen kunnen worden ontgonnen. Hierbij was een onafhankelijke groep wetenschappers aanwezig om de impact te bestuderen die deze ontginning zou kunnen hebben op het plaatselijke ecosysteem. We hebben hen gecontacteerd per satelliet voor een toelichting van hun aanpak. De coördinator van de missie is gevoelig voor het feit dat andere stemmen over hun onderzoek communiceren buiten de wetenschappelijke media. Greenpeace liet zich gemakkelijk benaderen. Wat het mijnbouwbedrijf betreft, hebben we een lange schriftelijke conversatie gehad met de ploeg tijdens hun verblijf. Daarnaast hebben we hun algemeen directeur ontmoet bij zijn terugkeer in België.

Kunnen jullie ons iets vertellen over het specifieke creatieproces, zowel journalistiek als artistiek?

We concentreren ons om te beginnen op de wetenschappelijke research die we vervolgens documenteren, en pas na deze fase gaan we samenzitten om een artistieke vertaling uit te werken van ons project. Ons materiaal bestaat uit talrijke opgenomen gesprekken met klank of beeld, onze onderzoeken en onze verbindingen die soms haperen, vanwege de instabiliteit van het netwerk. In onze trilogie is elk stuk het resultaat van hetzelfde procédé, maar de vorm verschilt naargelang van de inhoud en het verloop van de research.

Aangezien het voor een mens onmogelijk is om tot op 4.000 meter onder zee af te dalen, gebeurt de exploratie van de diepzeebodems in dit geval vanop afstand, met behulp van kabels waaraan, na een afdaling van vier uur, een robot de bodemoppervlakte filmt en er de mangaanknollen uit opdiept. Je moet je dus aan boord van het schip van de mijnbouwonderneming of dat van de wetenschappers een donkere ruimte voorstellen die verlicht wordt door verscheidene controleschermen, als vensters op een zo goed als ontoegankelijke wereld die de mens voor het eerst ontdekt. Dat is fascinerend. Dit werk vanop afstand, onze gesprekken per satelliet vanuit ons appartement – dankzij de nabijheid die het internet biedt –, deze afhankelijkheid van de technologie in al zijn facetten, maken ook deel uit van ons verhaal. Deze afstand stelt ons ook in staat de energetische, economische, ecologische en wetenschappelijke uitdagingen van de mijnbouw beter te begrijpen.

Op welke manier brengen jullie deze diverse standpunten en narratieven van de wetenschappelijke, industriële en activistische gemeenschappen over naar het podium?

Op het podium reconstrueren we een ruimte, die tegelijk een controlekamer is en het appartement waar we onze gesprekken hebben gevoerd. De duisternis van deze ruimte brengt ons dichter bij de grote diepten, waar alles traag en duister is en waar organismen leven die zo verschillend zijn van degene die we kennen dat we ze ons niet kunnen voorstellen. We trachten licht te werpen op dit natuurlijke ecosysteem en ook dat andere specifieke menselijke ecosysteem, en na te gaan wat er op het spel staat bij deze diepzeezoektocht. Als bij een puzzel stellen we de manier samen waarop de feiten en de verhalen elkaar wederzijds beïnvloeden. De wetenschappers doen hun voordeel met deze mijnexploratie om hun research te doen en waarschuwen voor de mogelijke bedreiging van de biodiversiteit. De industriëlen rechtvaardigen de diepzeeontginning vanuit de noodzaak om de economische groei te behouden, door te beantwoorden aan de grotere vraag naar metalen, terwijl ze de “aardse” uitputting en de vervuiling tegengaan. De activisten stellen de gevaren van deze mogelijke ontginning aan de kaak en waarschuwen de publieke opinie.

In de wereld zijn slechts 10% van de zeebodems in kaart gebracht en verkend. Jullie werk onderstreept de paradox van een dergelijke mijnexploratie aangezien ze de ontdekking mogelijk maakt van een biodiversiteit die de mens niet kent en die de toekomstige ontginning bedreigt.

Inderdaad, enerzijds zijn de wetenschappers onafhankelijk, gefinancierd door de Europese Unie, anderzijds zouden ze niet in staat zijn aan een dergelijke research te doen zonder de industrie. De geschiedenis van de geologie is altijd verbonden geweest met de mijnindustrie: het is omdat men op een dag een gat maakte dat men weet wat de aarde in petto heeft. Een deel van het stuk bekijkt de rol van de wetenschap in de samenleving en in de klimaatverandering.

Door de geografische afstand lijkt dit onderwerp veraf te staan van onze context, en toch zullen we de impact ervan onrechtstreeks voelen. Dit verschil in de perceptie van geografisch nabije en verafgelegen fenomenen interesseert ons, net als de tijdelijke schaal: de zeldzame mineralen die er opgeslagen liggen hebben miljoenen jaren nodig gehad om zich te vormen, en zouden op enkele jaren tijd door de mens kunnen worden ontgonnen.

De vorige creaties van de trilogie blikten terug, terwijl Out of the blue een vooruitblik is. Wat heeft dit veranderd in jullie research en tekst ?

Wat zich afspeelt doet ons nadenken over onze daden op het moment dat we ze stellen en over hun gevolgen, en over de toekomst die we wensen. Er bestaat een interessant fenomeen waarmee we allemaal op een dag geconfronteerd worden: hoe meer kennis we verwerven over een onderwerp, hoe meer onzekerheden we hebben. Op welk punt kunnen we ophouden om een complexiteit die ons te boven gaat te willen begrijpen en omhelzen? En eenmaal we de dingen beginnen te zien en te bevatten, worden we ons ook bewust van onze rol en van onze poging tot controle.

Is het voor jullie als kunstenaars een noodzaak of een plicht deze feiten en de cruciale vragen die ze opwerpen ter kennis te brengen van een deel van de publieke opinie, de theatertoeschouwers?

Als kunstenaars nodigen de gesprekken die we hebben gevoerd ons uit het geheel van de standpunten over deze kwestie te tonen. Het lijkt ons belangrijk dat de toeschouwer zijn mening vormt en de verantwoordelijkheid neemt die hem toekomt. Zoals bij elke montage, waarbij perspectieven worden gecombineerd, komen onze gevoeligheden tot uitdrukking, maar we waken erover dat de dramaturgie het subjectieve waarneembaar maakt. We wensen dat dit onderwerp wordt besproken, dat het niet in handen blijft van de wetenschappers, de industriëlen en de activisten. We willen vanuit het poëtische bijdragen tot het publieke debat en de mensen aanmoedigen erover na te denken.

• Mélanie Jouen, april 2022