Boerenparadijs

Gesprek met Łukasz Twarkowski

Op het kruispunt van film, rave, beeldende kunst en theater is Respublika een utopische, onverbloemde verkenning van wat zou kunnen zijn –het project wil niet onderwijzen, maar onderdompelen en vragen stellen. We spraken met het brein achter Respublika over zijn inspiratiebronnen, de opkomst van mockumentaries en rave als politieke daad.

Laten we meteen ter zake komen. Kun je me vertellen hoe Respublika is ontstaan?
Er ging een lange voorbereiding aan vooraf – het idee was compleet waanzinnig. Het begon met een echte republiek, de Republiek Paulava, die aan het eind van de 18de eeuw niet ver van Vilnius bestond. Deze republiek werd opgericht door een Poolse priester, die samen met 800 boeren land kocht. Ze creëerden een onafhankelijke staat met een eigen leger, munt, een soort gezondheidszorg, een theater, scholen, enz. Het stond bekend als een paradijs voor boeren. Uiteindelijk bleek het niet die perfecte socialistische staat die ze hadden beloofd, maar het inspireerde ons om op zoek te gaan naar dat moment waarop je je echt vrij kan voelen in de wereld van vandaag. Op een of andere manier legde ik meteen de link met rave en het creëren van tijdelijke autonome zones

– waarschijnlijk de enige mogelijke zones vol totale vrijheid. Vervolgens vroegen we ons af wat de volgende grootse sociale omwenteling zou zijn. Het eerste antwoord dat we vonden had te maken met arbeid en werk, en dat we het idee van een basisinkomen ernstig moeten overwegen als we in een zekere harmonie willen blijven samenleven. Deze concepten stonden dus aan het begin van dit experiment, want dat was het. We vertrokken met alle makers en acteurs naar het bos, om erachter te komen hoe het zou zijn als er geen noodzaak was om te werken of te performen. Het was de volledige vrijheid.

Een paradijs voor boeren inderdaad. Hoe kreeg dit een plek in de performance?
We probeerden iedereen de vonk van de ravecultuur zoals wij die kennen te laten voelen –we lieten hen veel films zien over raven, leerden hen DJ’en, hoe ze de nieuwe plek moesten opbouwen. En al vrij snel werd het een soort regel dat we elke dag een nieuwe rave moesten organiseren.

Ik had de verhaallijn van de voorstelling in mijn hoofd: het zou gaan over een samenleving die het hele jaar in het bos doorbrengt om het idee van het basisinkomen onder de loep te nemen, maar met de week meer en meer bezeten raakt door elektronische muziek en dance. We wilden deze ervaring recreëren voor het publiek. Samen zijn en samen dansen is misschien absurd, maar tegelijkertijd is het vinden van deze diepe emotionele verbinding het meest waardevolle dat we op dit moment kunnen doen.

Rave staat centraal in je werk, maar Respublika is ook een theatraal stuk. Hoe voed je deze twee elementen en hoe werken ze op elkaar in?
Ik kan er niet te veel over verklappen, maar ik zou zeggen dat het stuk in drie delen is opgedeeld. Het eerste deel is een re-enactment van de architectuur van enkele plaatsen uit het verleden, dat vanuit de Litouwse bossen naar de theaterzaal wordt gehaald. Dan is er een meer narratief deel. We gebruiken live montage en tweekanaals video, wat het mogelijk maakt om de voorstelling op twee manieren te volgen – je kan ze volledig als een film bekijken of deel uitmaken van de actie. Veel materiaal werd in het bos opgenomen. We trokken er voor het eerst naartoe in de zomer, wat erg leuk was. In de winter ging de temperatuur onder nul, waardoor het erg moeilijk werd om te filmen en te genieten. Het was zeer pittig en nat. In het derde deel stopt het acteren langzaam en evolueert de voorstelling naar een rave.

De voorstelling wordt ook beschreven als een mockumentary. Vertel eens iets meer over dat begrip...
Ik verwonder me over de opkomst van mockumentary-vertellingen en ik denk dat ze heel symptomatisch zijn voor deze tijd. We komen zoveel in contact met hyperrealiteit dat grenzen vervagen. In het format van de mockumentary, dat morrelt aan die grens tussen realiteit en fictie, zit een zeer interessante spanning, omdat je nooit weet wat er echt gebeurd is.

En het heeft tegelijkertijd de vorm van een documentaire, maar het is niet helemaal waargebeurd. Dat maakt het veel interessanter – het is als een denkbeeldig avontuur dat je beleeft terwijl je deel uitmaakt van de gebeurtenissen. Het doet me denken aan Simulacres et Simulation van Jean Baudrillard, waarin hij schrijft over Disneyland, dat nodig is om te laten zien dat er iets minder echt is dan het Amerikaanse leven. Je hebt een soort minder echt referentiepunt nodig om te bewijzen dat je onwerkelijke leven in feite echt is. Ik heb het gevoel dat er iets soortgelijks zit in de filosofie van mockumentaries. Op de een of andere manier geloven we dat documentaires de waarheid vertellen, terwijl ze in feite veel verder af kunnen staan van wat wij de waarheid zouden noemen dan eender welke fictieve vorm.

Tegelijkertijd voelt het alsof je een utopie aan het scheppen bent. Zou je zeggen dat we niet naar antwoorden moeten zoeken in je stuk, maar het meer moeten zien als een gedachte-experiment?
Ja, we zouden nooit antwoorden geven. We zijn erg slecht in het geven van antwoorden omdat we er nooit naar hebben gezocht. We proberen meestal verschillende feno- menen te testen en van dichtbij te observeren. Ik dacht dat ik het had bedacht, maar ik heb onlangs ontdekt dat het eigenlijk de woorden van Francis Bacon zijn: “Als je erover kunt praten, waarom zou je het dan schilderen?” Dit is ook hoe wij werken – we proberen een multisensoriële ervaring te creëren die onmogelijk in woorden te vatten is en die niet op zoek is naar antwoorden.

Respublika klinkt als een zeer monumentale naam, maar ook sterk politiek. Wat betekent het voor jou persoon- lijk?
Wel, het komt dus in eerste instantie van de Republiek Paulava, wat de inspiratie was vanaf het begin. We wilden het in scène zetten als een anti-politieke beweging, want tijdens de voorstelling zie je dat ze de politieke kwesties laten varen en in plaats daarvan gaan werken aan emoties. We wilden een naam met politieke connotaties die ook een soort handelsmerk wordt – dit is Respublika, en het zou net zo goed de naam van een band of een DJ-collectief kunnen zijn.

Zie je kunst hiermee ook als een vorm van verzet?
Natuurlijk, maar wat politiek is, gebeurt op vele ver- schillende niveaus –het hoeft niet openlijk politiek te zijn om politiek te zijn. Ik wil graag geloven dat Respublika zelf ook een diep politieke daad is. En toch ben ik wat pessimistisch– ik heb het gevoel dat cultuur op de een of andere manier steeds minder weerklank vindt. Misschien heeft het te maken met mijn laatste jaren in Polen, waar we zien dat de vele protesten en stakingen niets uithalen en hoe cultuur wordt vermoord door de uiterst rechtse regering.

Tegelijkertijd moeten we als kunstenaars waarschuwen, we moeten spreken, we moeten schreeuwen – en ik weet dat ik dat zal blijven doen.

• Fragmenten uit een interview door Evita Shrestha en gepubliceerd op de website Glamcult.com

De volledige versie van het interview kan je via dit link lezen