Five steps: fragmenten

1. Isolatie

Al mijn visa vervielen nadat de pandemie begon in 2020, en het was voor mij onmogelijk om nieuwe te krijgen omdat ik geen toegang had tot buitenlandse vaccins. Dus bracht ik twee jaar door in Rusland zonder één keer weg te gaan. Ik zwierf door mijn buurt op zoek naar onderwerpen voor nieuw werk. […]

[…] In de metro kwam ik af en toe terecht in de zogenaamde Overwinningstrein, die versierd was met foto’s van Sovjetsoldaten met automatische geweren en antifascistische posters. Aanvankelijk probeerde ik deze waarschuwende boodschappen te vermijden, maar toen besloot ik ze te beschrijven en af te beelden. Een aantal keren week ik af van mijn route om het museumcomplex Patriot Park te bezoeken, waar tanks in eindeloze rijen staan opgesteld en het enorme domein bezaaid is met militaristische standbeelden. Bij de ingang van het park staat de hoofdkathedraal van de Russische strijdkrachten, die lijkt op een kasteel uit een horrorfilm. Daar begreep ik dat Poetins regime ons onvermijdelijk in een nieuwe oorlog zou meeslepen. Daar vond ik de onderwerpen voor mijn nieuwe werk: het sombere bos, waarvan de takken veranderen in automatische wapens en Sovjetmonumenten die tot leven komen om wraak te nemen.

2. Ontsnapping

Ik begreep dat als ik in Rusland bleef, de politie snel zou binnenvallen in mijn appartement. Ze zouden mijn tekeningen doorzoeken, mijn schrijfsels lezen en mijn archief vernietigen. Er is geen gerechtigheid in Rusland: ik zou drie jaar kunnen worden opgesloten, of misschien wel tien jaar. Poetin zou elk moment de staat van beleg kunnen afkondigen. Hij zou de grenzen kunnen sluiten. Ik begon paniekaanvallen te krijgen. Ik moest drie keer per dag van shirt en sokken wisselen. Mijn lichaam zat onder het koude zweet. Het leek me makkelijker me te midden van een menigte te begeven, met stenen te gooien en te proberen alles in brand te steken wat op mijn weg kwam, dan me zo te voelen … hoe voelde ik me precies? Ik bleef de hele tijd denken aan de beelden van Kabul International Airport in 2021: het laatste vliegtuig vertrekt en een menigte mensen die hoopt te ontsnappen naar de vrije en open wereld blijft achter op de landingsbaan.

3. Ballingschap

Waarom heb ik mijn favoriete kalligrafiepennen niet meegenomen? Waarom heb ik mijn favoriete tekenpennen niet meegenomen? Dat kleine pennendoosje zou niet veel plaats hebben ingenomen in mijn koffer. Ik sta midden in Schleiper, een enorme winkel voor kunstenaarsbenodigdheden in Brussel. Het is mijn tweede dag in België en ik ben gekomen om tekenmateriaal te kopen.

Als de tragedie toeslaat, laat je je rationele gedachten varen. Ik denk niet aan de bejaarde ouders die ik heb achter-gelaten; aan de vrienden die in Rusland in gevaar zijn; aan mijn appartement in Moskou, dat ik in de loop der jaren heb omgebouwd tot een gezellig atelier. Ik denk aan mijn pennenbak.

4. Schaamte

FR Qu’avons-nous ressenti ? De l’angoisse. De la peine. La honte que le régime criminel de Poutine commettait tous ces nouveaux crimes au nom des citoyen·nes russes. Avons-nous ressenti une culpabilité collective ? Pas moi. Pendant plus d’une décennie, j’ai fait tout ce qu’un·e artiste politique pouvait faire. [Mon amie] A. ne se sentait pas coupable non plus. Elle était née en province et avait travaillé dur pour venir à Moscou. Elle a financé ses propres films sociaux et politiques, a travaillé avec des migrant·es d’Asie centrale et a participé à toutes les actions de protestation possibles. Malgré tout, alors que nous étions assises à la table de quelqu’un d’autre pour manger nos pâtes, il nous semblait que nous étions en présence d’ombres – les ombres de personnes fuyant les bombardements en Ukraine.

5. De mensheid

Wanneer we betrokken zijn bij grotere historische processen, vallen de keuzes van ieder mens ergens op een spectrum dat bestaat uit misdaad, onverschilligheid en heldendom. Het is duidelijk dat iemand die oproept tot moord en vernieti-
ging in Oekraïne en iemand die met groot persoonlijk risico vluchtelingen in Rusland helpt, twee absoluut verschillende universums vertegenwoordigen. Achter deze keuzes gaat iemands hele leven schuil: de miljoenen kleine keuzes die tot dat moment hebben geleid. Geopolitieke spelletjes die uitgaan van een duidelijk onderscheid tussen ‘goede’ en ‘slechte nationaliteiten’ kunnen nergens toe leiden. Maar het idee van één mensheid, bestaande uit unieke individuen, is een belofte voor collectieve vooruitgang.

• De passages uit Five Steps werden vertaald van het Russisch naar het Engels door Mark Krotov en oorspronkelijk gepubliceerd in het tijdschrift n+1.