The Shadow Whose Prey the Hunter Becomes

Kwetsbaarheid en subjectiviteit

Vorige week stond in mijn dagblad een artikel over Ierlands laatste overblijvende ‘Magdalene laundry’ die werd gerestaureerd als aandenken aan de slachtoffers van opsluiting en misbruik in door de kerk en de staat gerunde instellingen. Magdalena-wasserijen huisvestten alleenstaande moeders en andere kwetsbare en gemarginaliseerde mensen en stonden bekend voor hun erbarmelijke levensomstandigheden; ze zijn een voorbeeld van wat Roderic O’Gorman, de Ierse minister voor onder andere invaliditeit, omschreef als een “moeilijke confrontatie met (onze) geschiedenis van institutioneel misbruik”.         

In The Shadow Whose Prey the Hunter Becomes worden de wasserijen naast de speelgoedfabrikant Hasbro en een voedselverwerkingsfabriek in Iowa genoemd als voorbeelden van commerciële, overheids- en religieuze instellingen die een lange geschiedenis hebben van misbruik en uitbuiting van kwetsbare mensen. Zoals de actrice Sarah (Sarah Mainwaring) zegt tijdens het stuk: “We worden behandeld als tweederangsburgers. We slikken teveel medicatie, hebben povere werkvooruitzichten en we worden onderworpen aan driltechnieken voor dieren.” Ze verwijst naar de manier waarop mensen met een verstandelijke beperking door de geschiedenis heen slecht zijn behandeld door onze instellingen en hoe ze nog altijd worden ontmenselijkt en opgesloten zitten in precaire omstandigheden. Bovendien wordt naarmate het stuk zich ontvouwt duidelijk dat de acteurs niet alleen spelen om hun eigen ervaringen met misbruik te bespreken, maar ons ook te waarschuwen. Shadow is een variant op de Lehrstücke of didactische toneelstukken en de acteurs hopen ons te leren dat zulke wreedheden iedereen kunnen overkomen, eender waar en eender wanneer. De technologische, economische en politieke omstandigheden die we hebben gecreëerd hebben zich tegen ons gekeerd en we worden herinnerd aan de manieren waarop we allemaal in de greep zouden kunnen komen van een diepgaand gevoel van onzekerheid en kwetsbaarheid.         

Het stuk legt het endemische gebrek aan zorg voor mensen bloot en verkent ons onvermogen om een toekomst te vinden voor de mensheid en voor het Antropoceen. Van de helse wasserijen tot distopische kalkoenverwerkingsfabrieken toont het stuk hoe het werk van de mensen wordt verwoest en alle empathie wordt ontzegd. Nog een voorbeeld uit het nieuws: met hun inspanningen om vakbondsvorming tegen te gaan in de Verenigde Staten noemt Amazon hun distributiecentrales veelbetekenend genoeg ‘fulfillment centers’, terwijl het in werkelijkheid gaat om plaatsen waar slecht betaalde en kwetsbare werknemers worden uitgebuit, wier werk wordt gecontroleerd door algoritmische bestellingen en voortdurende controle.         

Shadow onderzoekt hoe onze subjectiviteit en ons zelfbesef worden gevormd door technologieën en algoritmische programma’s die ons kwetsbaar maken en blootstellen aan machinale systemen van bestuurbaarheid. De werkplek is hiervan een onderdeel, waar de aanval op subjectiviteit en menselijke waardigheid zichtbaar wordt gemaakt en belichaamd; de “prooi die de jager wordt” is een veelzeggend beeld van wat de filosoof Franco “Bifo” Berardi de kapitalistische onderwerping van de mens in een toestand van semiokapitalisme noemt. Zoals hij uitlegt is dit een manier om te begrijpen hoe kapitalisme is geëvolueerd van het produceren van goederen en diensten naar het creëren van een Infosfeer die “rechtstreeks inwerkt op het zenuwstelsel van de samenleving”. Dit leidt tot een afbraak van taal (die technocratisch en paranoïde wordt) en een verschrompeling van onze subjectiviteit.

Het semiokapitalisme tracht onze manieren om in de wereld te staan te bepalen. Zoals Berardi zegt: “Versneld door de kracht van technologieën, gaat de omgeving de menselijke maat te boven. De menselijke rede is uitgeput.”

Een bijeenkomst om de democratie te redden 

De bijeenkomst die wordt uitgebeeld in Shadow is een bijkomende uiting van deze uitputting. Maar ze herinnert ons ook op het juiste moment aan de nood om een gevoel van collectieve verbeelding te activeren en een ethiek te herontdekken van bekommernis om het welzijn van onze gemeenschappen. Het stuk toont een bijeenkomst in een gemeenschapscentrum. Met haar plastic stoelen, met de hand geschreven naambordjes en een lessenaar – als een ruimte voor de plaatselijke gemeenschap om samen te komen en dringende kwesties aan te kaarten zou ze overal kunnen plaatsvinden. Deze specifieke bijeenkomst vindt plaats in Geelong, een provinciestad die op 75 kilometer van Melbourne ligt en de thuisbasis is van Back to Back Theatre. Ze begint met een erkenning van het feit dat de bijeenkomst plaatsvindt op land van de Aboriginals, een burgerlijk ritueel dat nu gebruikelijk is in Australië en dat zowel dient als herinnering aan de gewelddadige koloniale geschiedenis van Australië als een symbolische manier is om de continuïteit van het beheer door de inheemse bevolking te erkennen. Wanneer we naar de bijeenkomst kijken, zien we misschien wel een dappere poging om de democratie te redden als een ideaal van participatie en inclusie; een plaats om over existentiële problemen te debatteren. De opvoering van de kwetsbaarheid van de mensen in het stuk, die praten over neurodiversiteit en het besef van verschillen in cognitie en mobiliteit, wordt geëvenaard door de kwetsbaarheid van het politieke forum dat ze uitbeelden – dat van de gemeenschapsvergadering als smeltkroes voor democratie. Als intieme bijeenkomst van menselijke zielen die een openbaar debat voeren, is ze een opmerkelijke synecdoche voor ons democratisch politiek systeem dat zo misbruikt en mishandeld wordt dat we ons afvragen of het kan overleven. Zoals een acteur genaamd Scott (Scott Price) zegt in verband met een gesprek over het belang van het respect voor de uitdrukking van de menselijke intimiteit: “We zitten in woelig water als de President van de Verenigde Staten [Donald Trump, red.] denkt dat hij iemands geslachtsdelen mag vastgrijpen.”         

The Shadow Whose Prey the Hunter Becomes herinnert ons eraan dat de democratische instellingen zelf waarvan de bijeenkomst in het gemeentehuis een voorloper is net zo goed in woelig water verkeren. Zoals de professor in theaterstudies Helena Grehan aanvoert, wijst Shadow ons op de noodzaak van een nieuw gevoel voor wederkerigheid dat moet worden aangemoedigd in onze politieke instellingen, en meer algemeen in al onze gemeenschappen in praktijk moet worden gebracht. Ze pleit voor een gevoel van ethisch engagement dat ze slow listening noemt. “Dit is een vorm van luisteren die resistent is voor dominante manieren van luisteren, in die zin dat ze niet uitgaat van oppervlakkige absorptie maar van een verlangen geheel afgestemd te zijn zowel op wat wordt gezegd als op de manier waarop de dingen worden gezegd, voordat er een stap wordt gezet om te reageren.” Ze benadrukt de nood aan stilte, aan tijd nemen, aan empathie en aan zorgvuldige zintuiglijke aandacht voor de ander. Grehans interpretatie van Shadow verkent hoe het polyvalente debat op de bijeenkomst over kwesties als diversiteit, validiteit en subjectiviteit “een vraag naar slow listening in scène zetten die hard nodig is”. Ze merkt op hoe de dramaturgie van het stuk een parcours toont dat wordt gemarkeerd door de haperende gesprekken van de acteurs en dat “resoneert met of de behoefte versterkt aan een vertraging van communicatie en reactie”. Het tonen van kwetsbaarheid en de uiterst moeilijke manier waarop de acteurs trachten te reageren op de complexiteit van hun situatie blijkt vervolgens een effectieve manier om verzet uit te beelden tegen autoritaire demagogie. Door een politiek van slow listening vorm te geven, herinnert de voorstelling ons aan de noodzaak om de vormen van de democratie netjes op orde te houden ook wanneer de manier om dat te doen niet duidelijk is. Het is met name de rommeligheid en de existentiële diepte van het gesprek in Shadow die weerstaan aan het absolutisme van antidemocratische politiek. Dit is ook een teken van iets groters dan een bijeenkomst onder politieke onderdanen. Wederkerigheid kan misschien de democratie redden, maar om dat te kunnen doen, verbreekt zij de noodzaak van andere vormen van wederkerigheid, zoals luisteren naar het milieu en naar de menselijke ineenstorting binnen het semiokapitalisme. Op deze manier is het Acknowledgement-to-Country-ritueel waarmee de bijeenkomst wordt ingeluid niet alleen een gebaar van verzoening maar ook een manier om te luisteren naar de geladen geschiedenis van volkeren en van het land.         

Shadow heeft geen vals bewustzijn, biedt geen oplossing. Het gevoel van de bijeenkomst wordt samengevat wanneer de acteur genaamd Simon (Simon Laherty) over de mensen in de bijeenkomst zegt: “Ze snappen het niet”, waarop Scott schimpt, “Hun begripsvermogen is maar matig.” Zoals de theatercriticus Cameron Woodhead schreef is de bijeenkomst “een filosofische verkenning van een aantal hardnekkige mislukkingen van de menselijke verbeelding”. Met andere woorden, de bijeenkomst concludeert dat we ons niets anders kunnen inbeelden dan de situatie waarin we zitten, zelfs wanneer iedereen weet dat die niet goed is.

Tezelfdertijd toont de bijeenkomst ons de veerkracht van kwetsbare mensen. En het feit zelf van samen te komen verdient het om even stil bij te staan. Het heeft nu duidelijk een andere betekenis gekregen. Met de ervaring van Covid in gedachten is deze bijeenkomst, in scène gezet in een theater, een samenkomst van mensen die ongerustheid over samenzijn onder ogen ziet en nieuwe intimiteiten creëert die misschien kunnen helpen om iets weg te nemen van de politieke paranoia van het semiokapitalisme die alleen maar werd versterkt door de pandemie.

Het is live en sappig. Op deze manier kunnen we hopen dat Shadow een uitdrukking is van het Artaudiaanse idee van theater als een crisisritueel, een manier om een vorm van collectief verzet uit te beelden tegen demagogie door ons te vragen ons besef en onze gevoeligheid te verschuiven; een manier om iets anders te worden.

• Peter Eckersall
• Peter Eckersall doceert performancestudies aan het Graduate Centre, City University of New York. Hij is mede-oprichter / dramaturg van Not Yet It’s Difficult, gevestigd in Melbourne.