Se questo è Levi

Andrea Argentieri vertolkt de rol van de schrijver Primo Levi aan de hand van de audio- en videodocumentatie van de vitrinekasten van de RAI – de Italiaanse Nationale Televisie. De acteur neemt de stem, gebaren, houding en taal van de schrijver over in de eerste persoon. Het is een tête-à-tête ontmoeting waarin de schrijver waarheidsgetrouw verhaalt over zijn ervaringen in de concentratiekampen, onderbouwd met een bijzonder heldere getuigenis. Zijn transparante blik glijdt over zijn herinneringen en stelt hem in staat het onuitspreekbare uit te drukken, zijn spreken vloeit voort vanuit een schijnbaar rustig en redelijk kader.

Dankzij de remote-acting techniek waarmee Fanny & Alexander in de laatste 15 jaar geëxperimenteerd hebben, proberen we op basis van de duizelingwekkende vraag de schrijver te portretteren: in welke mate knaagt deze getuigenis nog en in welke mate dringt ze nog tot ons door? Kan de gevoeligheid van een acteur die zichzelf onderdompelde in het originele materiaal dat overblijft van die schrijver, ons raken?

Kan de plotse revelatie van een stem, van een lichaam-ziel, een blauwprint van zichzelf drukken op het lichaam van een acteur die veel jonger is dan het model dat hij najaagt? Kan die acteur de kracht en de noodzaak van de schrijvers’ getuigenis op een nog dwingender manier naar buiten doen komen?

Se questo è Levi is het portret van een acteur. Het is de poging om de ervaring van het verslag te concretiseren, oog in oog met de schrijver.

De obsessie met superrealisme

“Primo Levi spreekt in zijn boek I sommersi e i salvati – de Duitse vertaling van Se questo è un uomo – van een bijna obsessieve poging tot superrealisme, waarin hij wil dat de vertaling een soort directe bandopname van de ervaring is, een soort terugblik op de taal of een empirische reconstructie. Deze obsessie was de drijvende kracht achter het Se questo è Levi project en fungeerde tevens als leidraad. Een acteur wordt in een situatie gezet waarin hij wordt doortrokken van de opgenomen stem van een andere man, waarin hij die stem aantrekt als een tweede huid, waarin hij een zielenbad neemt, waarin hij zichzelf weekt als een streng wol geweekt in water.

In Se questo è Levi leest de acteur niet maar hij wordt gelezen door een vreemde stem die door hem loopt. Hij materialiseert het geluid – dat hij via een koptelefoon hoort, zoals in een chemisch proces en spreekt het onmiddellijk terug uit. Hij bestudeerde hiervoor de proxemiek van de schrijver, zijn gezichtsuitdrukkingen, zijn innerlijke en uiterlijke emoties. Hij zorgde ervoor dat het andere leven, de huid van die andere ziel door een geluidsbad in hem leefde.

Het is een vorm van nabootsing door nabijheid, waarin de acteur moet weten hoe hij plaatsmaakt voor innerlijke gelijkenissen en deze in zich opneemt, overeenkomstigheden met zijn eigen ervaringen, respect, weerkaatsing. Het is een soort meditatieve observatie waarin de acteur zich niet kan laten leiden door een wilskrachtige, bevestigende verleiding maar eerder moet inschatten hoe hij moet ontvangen, hoe hij een antenne kan zijn, kan opvangen, zich kan laten doordringen, en het los kan laten.

In de stem van een schrijver met een veelzijdige persoonlijkheid zoals Primo Levi zit een heel rijke wereld genesteld die bestaat uit emoties, opgehouden of losgelaten, er kan een complex raderwerk in ontwaard worden. De traumatische ervaringen liggen verborgen in de korrel van de stem, maar bovenal vloeit alle kracht uit z’n karakter, rede en missie.

Marco Belpolti wijst in Primo Levi from the front and in profile op de retorische kracht die in Levi’s schrijven huist, alsof Levi eerst en vooral een mondelinge schrijver was in plaats van een literaire schrijver.

Zijn behoefte aan getuigen is voelbaar in zijn teksten, alsof ze eerst getest zijn op een treinreis, thuis, in lezingen, voor verschillende groepen luisteraars die hij toevallig ontmoette en voor wie hij nooit terugschrok… En vice versa, zijn radio- en televisie interviews zijn ongelofelijk helder, ze lijken geschreven te zijn op het moment waarop hij ze uitspreekt, er is een continuiteit tussen het mondelinge en het schriftelijke in beide richtingen.

Daarom hebben we ervoor gekozen niet de literaire werken van Primo Levi te vertolken maar we wilden liever de kracht van zijn spreektaal onderzoeken, waaruit heel levendige concepten opduiken die voor het eerst lijken uitgesproken te worden op het moment waarop ze door de acteur gearticuleerd zijn. De woorden van vandaag lijken op geslepen pijlen, politieke antwoorden in de grijze zone eigen aan deze tijd.

• Luigi De Angelis