Donkere materie aan de oppervlakte brengen

Elisa Liepsch: Hiphop-muziek is een terugkerend element in jouw performances. In je laatste werk JEZEBEL keek je naar beelden van Video Vixen (vrouwelijk model dat voorkomt in hiphop-clips) en werkte je met de vertraging en versnelling in rapmuziek. In DARKMATTER werk je met Chopped and Screwed, een methode waarbij het tempo van de muziek radicaal vertraagd wordt en het lied uiteindelijk “fijngehakt” klinkt. Welke rol speelt de deconstructie van geluid in je werk?

Cherish Menzo: Ik denk dat het eerder over vervorming dan over deconstructie gaat, wat veel oproept in mijn verbeelding. De Chopped and Screwed is erg speciaal en een zeker idee rond “de oorsprong” wordt vervormd en opent nieuwe mogelijkheden. Niet alleen de muziek maar ook de tekst – de overarticulatie ervan of hoe de toonhoogte van de stem helemaal naar beneden gaat. Dit lokt een soort belichaming uit, het vult het lichaam op een bepaalde manier op en het biedt speelruimte of de mogelijkheid om het lichaam op een nieuwe manier te lezen, om nieuwe vormen en de kwaliteit van de beweging te verkennen. En ik ben ook gewoon gek op geluid en muziek.

Je gaat verder met het onderzoek naar stereotypes, vooroordelen en projecties rond het zwarte lichaam en je wil het lichaam van Camilo Mejía Cortés, je partner op het podium, en je eigen lichaam losmaken van opgelegde beeldvorming. Naar welke beeldvorming en blik verwijs je?

Ik denk dat het vooral over de perceptie gaat die we van onszelf hebben. Wanneer zekere stereo- of archetypes, zelfs clichés of collectieve verhalen worden gereproduceerd, verhouden we ons op een bepaalde manier tot die beelden en lichamen. En er is meer dan één blik die overheerst of die kan definiëren wat het zwarte lichaam is. Ik ben geïnteresseerd in hoe we die stereotypes kunnen overstijgen en onze eigen daadkracht en empowerment kunnen vinden. Ik ben echt op zoek naar een plek om bevrijd te zijn van die blikken, en vooral van mijn eigen blik.

Kun je iets meer vertellen over het repetitieproces en hoe je het onderzoek naar beweging voert samen met Camilo Mejía Cortés?

We zijn voortdurend op zoek naar hoe we onszelf een beetje van het vertrouwde in bewegingen kunnen weghouden, we proberen iets te herontdekken, ook in relatie tot het posthumane. Wat zijn de grenzen en beperkingen van lichamen? En hoe kunnen we die overschrijden? Betekent het dat we zoeken naar de uitputting van het lichaam? Ik denk dat het gaat over het niet opleggen van beweging maar eerder over surfen op wat de belichaming van Chopped and Screwed zou kunnen betekenen. De stopgezette tijd is één element. Een ander element is scratching. Hier probeer ik echt een draaitafel te visualiseren. Wat als je echt naar achter en naar voren zou kunnen gaan, denkend aan de naald die scratcht op de plaat? Het gaat over het vervormen van de beweging en over het ontbreken van een begin of einde of waar de beweging zich bevindt. Ik ben geïnteresseerd in in welk soort performativiteit dat uitmondt.

Een aantal van je referenties zijn afrofuturisme en posthumanisme. Afrofuturisme heeft betrekking op ideeën over het verbeelden van en het fantaseren over Black Futures door middel van speculatie, science fiction en technologie en door tegelijkertijd het menselijke te decentraliseren. Hoe is het potentieel van dromen aanwezig in jouw werk en welke toekomst beeld je je in? Welke rol speelt het meer-dan-menselijke tegenover het zwarte lichaam? En waar komt de donkere materie in het spel?

Eerst en vooral, was DARKMATTER sterk verbonden met mijn lichaam dat zich in de ruimte van de black box van een theaterzaal begaf en hoe hard ik de connotaties, associaties en percepties voelde die ik niet zo gemakkelijk kan wegduwen. Ik vraag me nog altijd af of ik dit lichaam volmondig als een mogelijkheid kan beschouwen, losgemaakt van alle labels hierboven? Kan dit dan mogelijks leiden tot de verbeelding van een transformatie of een toekomst voor dat lichaam, dat een zwart lichaam is. Ik bedoel ook letterlijk het astronomische element zelf, donkere materie. Ik vind het interessant hoe donkere materie heel erg in verband wordt gebracht met een gebrek aan optische perceptie, een gebrek aan licht, een gebrek aan rede, en hoe dit gebrek aan kennis en begrip speculatie uitlokt. Kan dit een motor of strategie worden om het potentieel vermogen van een materie die nu in het donker staat of als donker wordt beschouwd, te creëren of te versterken? Het zwarte lichaam wordt soms in het donker gezet. Het gaat erover hoe deze donkere materie aan de oppervlakte kan worden gebracht.

We kunnen, verwijzend naar het afrofuturisme, als individuen speculeren of dromen over afrofuturisme, er zijn tal van mogelijkheden. De overweging of erkenning van de mens in relatie tot het zwarte lichaam was een complexe realiteit. Er is voor mij veel frictie tussen het posthumanisme en het zwarte lichaam, wat me eigenlijk tot spiritualiteit bracht. Als ik kijk naar een resem spirituele praktijken van Afrikaanse en culturen uit Afrikaanse diaspora, is er op een bepaalde manier een menselijk element voor mij. Noch de mens noch het lichaam worden gezien als het epicentrum. Ze bestaan naast elkaar, soms zelfs in de oppervlakte van andere elementen. Winti, een Afro-Surinaamse spirituele praktijk moest ondergronds gaan om te kunnen overleven en overeind te blijven in de koloniale tijd. Het is iets wat taboe werd, en weggeduwd werd, en misschien beschouwd werd als een donkere materie. Spiritualiteit overstijgt het puur lichamelijke en ik zie het dan ook als een vorm van posthumanisme.

Eén van de centrale beelden van het afrofuturisme is het ruimteschip. Het idee van een schip sluit erg aan bij de Zwarte overleving. Wanneer ik denk aan het ruimteschip denk ik ook aan het slavenschip en de relatie die de notie van het schip in zich draagt, naar uitgewiste verledens en de naweeën van slavernij, in relatie tot de ruimte. We herinneren ons ook dat Sun Ra’s Space is the place erg verbonden is met verschillende opvattingen over ruimtepolitiek en sonische toekomstbeelden. Welke rol speelt de ruimte in DARKMATTER en welke ruimte stel je je voor de Zwarte toekomst voor?

Ik denk echt dat ruimte verschillende dingen kan worden. Eén daarvan is de ruimte boven ons, de kosmos. Maar hoe kan het lichaam een ruimte zijn? Wat betreft van ruimteschepen en slavenschepen denk ik aan de Slavenroute en aan Drexciya, het muzikale duo uit Detroit dat de mythe creëerde waarin de kinderen van zwangere, tot slavernij gedwongen vrouwen uit de schepen werden gegooid, onder water geboren werden en daar hun eigen werkelijkheid stichtten. Afrofuturisme spitst zich toe op het verleden, en het heden, niet zozeer op de toekomst, maar eerder op de mogelijkheden. En ik hou daar echt van. Omdat die mogelijkheden veel verbeelding en dromen met zich meebrengen, en hoe dat nu al kan gebeuren, het moet niet in het jaar 2000 of 3000 zijn. Ik probeer mijn eigen futuristisch potentieel te verbeelden met DARKMATTER. Nu.

Afrofuturisme gaat helemaal over de Zwarte community. Wil je een community creëren door samen te werken met het Distorted Rap Choir in DARKMATTER? Welk proces ga je in gang zetten met de nieuw gevormde choirs in elke stad?

Met Jezebel stond ik alleen op podium, en het vraagstuk rond representatie werd tijdens de creatie voor mij erg belangrijk. Ik ging uit van een bepaald, vanzelfsprekend publiek, dat hoofdzakelijk wit is en meer toegang heeft tot theater. Maar de hiphop-elementen, de Video Vixen en al die verschillende referenties hebben me aan het denken gezet. Hoe identificeerden toeschouwers die zoveel naar MTV keken als ik, zichzelf met de beelden en referenties die in dit werk aan bod komen. Maken ze eigenlijk wel deel uit van het publiek? Voelen ze zich uitgenodigd? Dat zorgde ervoor dat ik deze vragen in mijn artistiek proces en werk wilde introduceren. Om te zien hoe dit misschien weerklank kon vinden, wie zich uitgenodigd voelt en wie toegang krijgt om deel uit te maken van het publiek. Dit vertaalt zich ook in het het Distorted Rap Choir-traject dat parallel met de voorstelling loopt. Op elke nieuwe plek waar de productie speelt worden een tiental lokale mensen van kleur uitgenodigd om deel te nemen aan labo-workshops waarin we rond de thema’s binnen DARKMATTER werken. Samen met hen en de presentatiepartners wil ik een constructieve dialoog opstarten over representatie binnen de podiumkunsten. Over het beter openstellen van creatieve processen voor mensen van kleur. Mijn team en ikzelf schreven een rap anthem dat elk choir aan het einde van de labo-workshop opneemt. Die audio-opname wordt geïntegreerd in de voorstelling en op elke speelplek wordt er een nieuw choir, en dus een nieuwe laag, toegevoegd. Het uitwisselingsproces wordt gedocumenteerd en gedeeld met het publiek via een online platform ¹ waarop de deelnemers van de choirs zichtbaar worden en alle opnames te horen zijn. Ik wil materiaal creëren dat we delen en dat ons weet samen te brengen.

• Elisa Liepsch in gesprek met Cherish Menzo, maart 2022
• Elisa Liepsch is dramaturge en programmatrice. Ze werkte voor Künstler*innenhaus Mousonturm Frankfurt / Main, Festival Theaterformen, Deutsches Nationaltheater Weimar en Theater der Welt 2010. Since 2019 is ze performing arts programmatrice bij Beursschouwburg. Elisa Liepsch is co-auteur van het boek Alliances. Critical Practice in White Institutions (2018).

¹ Het choir is te zien en te horen via distortedrapchoir.com