Interview met Nicolas Mouzet Tagawa

In de jaren 2000 werkte je als maatschappelijk werker in Marseille met kinderen met een autismespectrumstoornis. Hierdoor kwam je al doende, via je zoektocht naar alternatieve communicatievormen, tot je eerste performatieve ideeën.

Pas achteraf besefte ik dat de hulpmiddelen die ik had ontwikkeld in mijn werk met kinderen dezelfde waren als de middelen die ik in het theater gebruik. Op een dag, toen het me maar niet lukte om te communiceren met een kind met autisme – we vonden geen woorden om elkaar te begrijpen, er gebeurde gewoon niets – ging ik moe en wanhopig naar de zolder van de school. Daar vond ik een oud raamkozijn dat ik besloot te gebruiken om iets tastbaars toe te voegen aan mijn relatie met het kind. Zonder veel hoop te koesteren, plaatste ik het kozijn tussen ons in. Geleidelijk aan raakten we het eens over de betekenis van de werkwoorden ‘binnenkomen’, ‘buitengaan’ en ‘eromheen cirkelen’. Sindsdien kan het kind naar de speelplaats en het toilet gaan; empirisch gezien heeft die aanpak dus gewerkt.

In de manier waarop je in je creaties de theaterruimte zelf centraal stelt, merk ik een verlangen om te onderzoeken wat we verwachten te zien en hoe we onze blik kunnen loskoppelen. Ik vermoed dat je hiermee op zoek bent naar wat onze verbeelding stuurt en hoe een verhaal gestructureerd wordt?

Al sinds mijn eerste creaties aan het INSAS ben ik geïnteresseerd in auteurs en dichters. Poëzie draait om ervaring, en daarom wil ik toneel maken: om te delen wat mij raakt. Poëzie, en de manier waarop ze uitnodigt om gevaar te trotseren, zorgt ervoor dat ik mij kan losmaken van mijn relatie met woorden, tijd en ruimte.

Le Site, de voorstelling die ik in 2022 maakte, gaf me zin om Brussel op een andere manier te ontdekken. Ik kwam in contact met bepaalde organisaties, zoals L’Autre “lieu”-R.A.P.A, dat een alternatief voor de institutionele psychiatrie biedt. Net zoals dichters laat ik me inspireren door de ervaringen van anderen. In zekere zin schuiven de levenden mee aan tafel. Ik wil voortdurend bijleren in het theater, niet door obsessief informatie op te nemen, maar door te leren uit spanningen en nieuwe relaties. Ik ga op zoek naar bepaalde vormen in de ruimte en gebruik ze ter inspiratie, waardoor ik de veelheid aan standpunten en het proces van onzichtbaar worden ter discussie kan stellen.

In La vieille dame et le serpent maak je gebruik van bepaalde theatertechnieken – in het bijzonder van het theatergordijn – om het begrip ‘instelling’ te bevragen. Je werk wordt gekenmerkt door het vervagen van grenzen en de onlosmakelijke band tussen lichaam, ruimte en esthetiek. Daarin ligt ook zijn kritische kracht.

Mijn vriend en mentor Jean-Pierre Raffaelli, die hoofd was van de afdeling Dramatische Kunst aan het Conservatoire Pierre Barbizet in Marseille, vertelde me over een detail dat hij zich herinnerde toen hij uit zijn coma ontwaakte: elke dag, nadat de verpleegster zijn katheter had vervangen, fluisterde ze ‘zo, dat is weer gebeurd’ terwijl ze zachtjes met haar vinger over zijn arm streelde. Zichtbaar ontroerd zei hij: ‘anderen blijven ons steeds verbazen’. Hij had het gevoel dat de verpleegster zijn leven had gered door dat dagelijkse gebaar dat niet tot het medische protocol behoort.

Tijdens een gesprek met een vriend besefte ik dat die geste een krachtig gebaar van vriendschap is binnen de routine van medische instellingen. Wat me deed stilstaan bij de vraag: welke verbeeldingen dragen instellingen met zich mee? Waarom roepen dergelijke kleine gestes zulke grote emoties en verbazing op? Kort daarna had ik een droom: ik ben met een vriendin in een theater, zwarte gordijnen bakenen de ruimte af. Ik vertel haar over mijn leven en wat me zoal bezighoudt. Ze zegt: “Alles wat je over instellingen en het sociaal weefsel vertelt, doet me denken aan een theaterdoek, en dus aan het oude beeld van het institutionele theater. Ligt de oplossing niet gewoon in de beweging, de emotie en de transformatie?! Kijk maar: de gordijnen dansen!” Ik draai me om, en inderdaad, de gordijnen kleuren oranje en blauw, en dansen op en neer. Mijn vriendin verdwijnt uit beeld.

In La vieille dame et le serpent ontrafel ik de machinerie van het theater in de meest klassieke zin – ik werk met stoffen, gordijnen en hun plooien, maar ook met lichamen, en één centrale vraag: is theater in staat om met kleine vriendschappelijke gebaren het leven weer op gang te brengen?

La vieille dame et le serpent kan, dankzij de beelden en het grote aantal bewegingen van monochrome stoffen, onze visuele en tactiele ruimtelijke ervaring verschuiven – zoals in een dagdroom. Alsof die beelden en bewegingen de belofte van emancipatie belichamen, een emancipatie die tot stand komt wanneer kunst geen aparte realiteit is, maar een levenswijze.

Ik wil inderdaad niet langer ‘rond iets cirkelen’, maar zaken ‘in beweging brengen’. Als ik over de creatie van La vieille dame et le serpent praat, wordt er vaak verwacht dat ik kritiek op instellingen lever. Maar dat is niet wat ik wil doen. De reden waarom ik mijn blik wilde verruimen, is omwille van de vriendschap die ik heb ervaren terwijl ik over instellingen nadacht, vanuit een verantwoordelijkheidsgevoel. De vriendschap tussen Bastien Montes, Guillaume Papachristou en Claire Rappin is een van de belangrijkste thema’s in het stuk. De manier waarop ze elkaar hebben ontmoet en waarop hun levenspaden elkaar kruisen – van de zorginstelling tot de scène – was volstrekt onvoorspelbaar. Dat is precies wat hun lichamen in beweging brengt binnen de institutionele verhalen: het creëert nieuwe mogelijkheden! Ik zie hoe er nieuwe openingen ontstaan in het weefsel dat in beweging is. De vibraties in de ruimte zijn krachtig genoeg om te begrijpen dat de verhalen van Bastien Montes, Guillaume Papachristou en Claire Rappin vergelijkbaar zijn met de mythologieën die zij belichamen.

Is dit dé manier om hetgeen we voelen te belichamen – door middel van performatieve actie, meer nog, door dat existentiële gevoel waarnaar Bastien Montes, Guillaume Papachristou en Claire Rappin in hun gesprek verwijzen?

Zij presenteren op een eenvoudige manier hun soms zeer complexe ervaringen. Hun verhalen zijn niet zomaar ‘gebeurtenissen’ en net daar ligt onze grootste uitdaging: we mogen niet stoppen met schrijven. Hun verhalen eindigen niet, ze krijgen een vervolg in de vragen die ze stellen.

De manier waarop ze vertellen, ontdaan van alle theatraliteit, is even belangrijk als wat ze vertellen. Het is niet de bedoeling om het theater teniet te doen, maar juist om de relaties tussen de acteurs centraal te stellen. Hetzelfde geldt voor de relaties met en tussen de toneelmeesters Britt Roger Sas en David Alonso, die ook zichtbaar zijn, wat opperste concentratie vereist. De kleinste misstap kan ons doen vervallen in een representatie van theater, wat ik niet wil.

Is La vieille dame et le serpent een zoektocht naar een emotionele revolutie? Een vorm van creatief verzet die ons in staat stelt een samenleving te creëren met meer vrijheid voor onze manieren van voelen, waarnemen en verbinden?

Ik weet niet of het de verantwoordelijkheid van het theater is om een revolutie teweeg te brengen. Misschien is dat te ambitieus?! (Lacht)

Als er al een zoektocht is, dan is het wel die naar het behoud van de menselijke waardigheid. En vooral om ons eraan te herinneren dat het mensen zijn die voor verandering zorgen. Die mensen moeten we blijven zien, inclusief zij die in de schaduw staan, zoals Britt Roger Sas en David Alonso in het stuk. We moeten ethische emoties oproepen, emoties die laten zien dat er achter schoonheid, magie, transformatie en ideeën altijd mensen schuilgaan die elkaar helpen.

• Interview door Sylvia Botella in april 2025.
• Vertaald door Stephanie Lemmens.
• Sylvia Botella is dramaturge bij het Théâtre National Wallonie-Bruxelles. Ze is ook critica en docente in de masteropleiding Podiumkunsten van de Université libre de Bruxelles en in de masteropleiding Dramatische Kunst aan het Institut des Arts de Diffusion – IAD.