Faustus in Africa!

Al jarenlang groeit het verlangen om Faustus in Africa! – de voorstelling die Handspring Puppet Company 30 jaar geleden in samenwerking met William Kentridge creëerde – opnieuw op scène te brengen. Woyzeck on the Highveld was onze eerste samenwerking in 1992 en we zagen Faustus in Africa! als een uitgelezen kans om verder te bouwen op dat eerste project.

Voor Woyzeck vertrok Kentridge vanuit handgetekende, ‘prehistorische’ houtskoolanimaties, waarbij hij slim gebruik maakte van het gegeven dat je bij film snel van scène kan wisselen. Nog belangrijker was zijn ontdekking dat een film ook de verborgen gedachten van een personage met een houten, emotieloos gezicht kan onthullen.

Met Faustus in Africa! werd niet alleen het decor aanzienlijk ambitieuzer, maar ook het aantal poppen (meer dan twintig) en, in het bijzonder, de muziek. De inmiddels overleden James Philips werd met zijn verzetsmuziek in de jaren voorafgaand aan de opheffing van het ANC-verbod (1989) een icoon voor de Afrikaanse jeugd. Met Faustus in Africa! gaven hij en Warrick Sony hun muziek een theatrale wending en componeerden ze een prachtige soundscape vol ironie en weemoed.

Voor de poppenspelers van Handspring Puppet Company was het in de jaren 90 een waar genoegen om Faustus in Africa! op te voeren, met uitgebreide tournees doorheen Europa en de VS. In de jaren daarna droomden we vaak van een heropvoering, maar het stuk bestond uit zoveel onderdelen die in de loop der tijd verloren waren geraakt – het script, de poppen, de videobeelden, de rekwisieten, de decors, de kostuums. We hadden geen enkele video-opname meer, enkel een beperkt script.

In 2021 begon Handspring Puppet Company samen te werken met Lara Foot – schrijfster, bekroond regisseur en artistiek directeur van het Baxter Theatre in Kaapstad. Haar bewerking van J.M. Coetzee’s Life & Times of Michael K wakkerde een groeiende fascinatie voor het poppenspel aan.

Samen zochten we naar een nieuwe manier om onze krachten te bundelen, en gezien de huidige wereldsituatie – waarbij overal pacten met de duivel worden gesloten – leek het ons het perfecte moment om Faustus opnieuw op scène te brengen. 

Gedurende 30 jaar was alles opgeborgen, totdat we in een doos het script van de toneelmeester in een doos ontdekten, een volledige versie met alle aanwijzingen en aantekeningen. De filmbeelden die we in Johannesburg hebben terugvonden, lieten we digitaal restaureren, terwijl alle originele muziek zich in het archief van Warrick bevond.

In februari 2025 verzamelde zich in Kaapstad een nieuwe generatie acteurs om naar William Kentridge te luisteren. Hij gaf uitleg over zijn originele bewerking van Goethe’s monumentale werk en vertelde hoe zijn animatie de tekst van Goethe toelichtte en verduidelijkte.

Lara werkte vervolgens het scenario uit en week daarbij regelmatig af van de beperkingen van het traditionele poppenspel. Ze bewerkte zodoende dertig minuten van de tekst en zorgde ervoor dat sommige gefilmde scènes samenvallen met de acties die op het toneel plaatsvinden. Er werden nieuwe poppen en speciale effecten toegevoegd, en alle scènes werden grondig met de cast besproken.

Eén scène in het bijzonder, de veiling van Faustus’ Afrikaanse kunstcollectie, leidde tot een verhit debat. Sommige van de gebeeldhouwde hoofden hebben bewegende ogen en, hoewel ze onmiskenbaar sculpturen zijn, lijken ze op het veilingblok tot leven te komen – voordat ze meedogenloos onder de hamer van de veilingmeester worden verbrijzeld terwijl de prijs de hoogte in gaat. Het is een krachtige metafoor voor de vernietiging van een continent, die nog schrijnender wordt door de onophoudelijk voortgaande, vrolijke ragtime-soundtrack. Moeten we de muziek veranderen? Moeten we die scène schrappen?

Toen William tijdens de technische week langskwam om het stuk bij te schaven, bracht hij eigenlijk maar weinig wijzigingen aan. De nieuwe Faustus in Africa!, met de veiling intact, kreeg zijn zegen om vertoond te worden.           

Basil Jones en Adrian Kolher, Handspring Puppet Company, april 2025

*

Notitie door William Kentridge

Faustus in Africa! werd gecreëerd tijdens en als reactie op de onderhandelingen tussen de aftredende nationalistische regering van Zuid-Afrika en de nieuwe ANC-regering (African National Congress). Wat was de ethische tol van dat pact, waarin men duidelijk heeft gekozen voor vrede boven gerechtigheid?

De geprojecteerde beelden bleven volledig ongewijzigd, evenals de tekst en de poppen die vanonder het stof werden gehaald. Dertig jaar later zijn de armen van de oorspronkelijke spelers moe geworden, en nu zijn er jongere en sterkere armen die de poppen bespelen en acteren.

Toch is Zuid-Afrika – en in zekere mate ook de wereld – in die dertig jaar veranderd. Hoewel de productie zelf ongewijzigd is gebleven, wordt ze nu vanuit een nieuwe invalshoek bekeken. Elementen die in de eerste productie nog een bijrol speelden, zoals de eigendomskwestie en de repatriëring van Afrikaanse kunstwerken, evenals hebzucht en corruptie binnen de nieuwe Zuid-Afrikaanse staat, krijgen nu een prominentere plaats. De centrale vraagstukken – de invloed van Europa op Afrika – zijn echter fundamenteel onveranderd gebleven.

Deze versie van het werk is een samenspel tussen de voorstelling zelf, die zich tot het publiek richt en de ideeën en gevoelens die het publiek bij de voorstelling ervaart. Hoewel die inzichten en associaties in de loop der tijd veranderen, worden de woorden die op het podium worden uitgesproken telkens vanuit een nieuw licht gehoord en bekeken.

• William Kentridge, april 2025
• Vertaald door Stephanie Lemmens