Les jours de mon abandon

Je nieuwe creatie, Les jours de mon abandon [Dagen van verlating], vraagt aandacht voor de positie van de vrouw. Kan je ons zeggen op welke manier je verbonden bent met Olga, het personage dat je vertolkt?
Het stuk confronteert ons met een vraag: in hoeverre heeft de maatschappij een impact op het lichaam van een vrouw? Genderspecifiek gedrag zit diepgeworteld in de opvoeding van meisjes. Hoe komen we ervan af? Hoe reageren we erop? Gelukkig durven mensen zich uit te spreken sinds de #MeToo-beweging. Jongere generaties worden politiek bewuster. Dit bewustzijn verspreidt zich echter niet over de hele samenleving of over elk deel van de wereld. Dit is geen duidelijk afgebakende vorm van geweld die gemakkelijk kan worden aangepakt.

Het personage van Olga deed me meer denken aan het lichaam van mijn moeder dan aan mijn eigen lichaam. Tot ik me realiseerde dat ik het over mezelf had. Ook al ben ik vrijer geworden, ik voel nog steeds onderdrukking, in mijn lichaam, tussen mijn spieren, in mijn skelet. Ik moet dit delen met het publiek.

In het stuk bevraag ik de verbanden tussen werkelijkheid en fictie. Olga is een gewone vrouw, met een banaal verhaal: haar man bedriegt haar met de dochter van de buurvrouw. Willen we dat verhaal vertellen? Ik zou geneigd zijn om nee te zeggen. Dat is precies wat me interesseert. Olga is niet de vrouw die je als eerste wilt redden. Toch laat ze me niet los, ze grijpt me bij de keel. Er is geen tragedie nodig om een verhaal heftig en beklemmend te maken. Je hoeft niet te wachten op bloedvergieten om te reageren.

Je maakt een bewerking van de gelijknamige roman van Elena Ferrante. Hoe ben je te werk gegaan?
Het is bijna onmogelijk om de roman van Elena Ferrante letterlijk te bewerken voor het theater. De tekst is zo complex geschreven. Je moet hem hardop lezen om de ongelooflijke muzikaliteit ervan te vatten. Dat verklaart mijn behoefte om de Italiaanse taal in het stuk te smokkelen. Ik moet bepaalde woorden in mijn moedertaal uitspreken. De klank van Ferrante’s woorden is wonderbaarlijk. Haar stijl heeft zo’n performatieve kracht! Dit is precies waar de theatraliteit van Ferrante’s werk ligt: de complexe relatie van onafscheidelijkheid tussen het lichaam en het gesproken woord.

Het mag duidelijk zijn dat ik niet alleen Ferrante’s roman ensceneer. Ik ensceneer ook de rechtstreekse impact die hij op ons lichaam heeft. Dit is wellicht wat mij het recht geeft om de roman te bewerken voor theater. Ik ensceneer wat mijn lichaam ontvangt en wat mijn geest waarneemt. Wat ik op slag begrijp.

Wat mij interesseert is wat zich vertaalt in de literaire en artistieke daad. Het is de revolte die je voelt tegenover inherent geweld. Hoe heeft de maatschappij een blijvende impact op het lichaam van een vrouw? Hoe gaan vrouwen om met de plicht tot gehoorzaamheid? De maatschappij schildert DE vrouw over het algemeen af als genereus, attent en troostend. Maar vrouwen hebben het recht om te zijn wat ze willen. De ongehoorzame vrouw wordt uit het plaatje geweerd. De samenleving aanvaardt de rebellie van een vrouw, maar alleen op voorwaarde dat ze waardig, mooi en elegant blijft.

Olga’s verhaal mist de waardigheid van een tragedie. Olga rebelleert. Ze is brutaal, onbeschoft, agressief tegen zichzelf en haar kinderen. Ze is net een gevaarlijk dier. Dat is wat me interesseert. We portretteren vrouwen meestal niet op deze manier. Maar Ferrante’s portrettering draagt bij tot hun bevrijding.

Toen ik het boek las, mocht ik Olga niet. Ik maakte ruzie met haar. Tot mijn grote verbazing ontdekte ik mijn eigen vrouwenhaat. Daar schrok ik erg van. Waarom zou een vrouw zich immers niet zo mogen gedragen? Terwijl we wel de donkere kant van mannen aanvaarden. Waarmee ik niet wil zeggen dat een vrouw zich moet gedragen als Olga. De vraag is: in hoeverre kan een vrouw zijn wie ze is? En niet gehoorzamen aan de dictaten van de maatschappij.

Via het licht, de ruimte en de scenografie roep je een huis op. Een huis dat niets utopisch meer heeft. Het is zelfs de ultieme plek van kwetsbaarheid en geweld, familiaal en in en tussen mensen.
Ik vertel over de instorting van een model. We stelden ons een huis voor dat aan het instorten is. Dit narratieve contrapunt doet meer dan alleen maar de actie onderstrepen. Het opent ook andere deuren. We gebruiken het licht om poëtisch te spelen met materialiteit en gewaarwordingen. Het huis is bijvoorbeeld zowel onheilspellend als aantrekkelijk. We hebben de indruk dat we de hyperreële wereld binnenstappen maar stijgen tegelijk op naar het surreële.

In het begin zou je kunnen denken dat het stuk een burgerlijk gezinsdrama is, maar naarmate het vordert wordt het steeds politieker en feministischer.
Ik vertel hier de verhalen van de vrouwen die we niet vertellen; de verhalen van alle vrouwen uit mijn kindertijd, mijn grootmoeder, mijn moeder, mijn buurvrouw. Ik vertel het verhaal van vrouwen die vastzitten in hun lichaam, in gewoontes die ze kregen opgelegd. Ik vertel het verhaal van vrouwen die zijn geworden wat de maatschappij hen liet worden onder druk van traditie en staatsstructuren.

Als Olga’s verhaal dringend verteld moet worden, dan is dat omdat het iets zegt over het Italië van vandaag. Het land wordt geleid door een vrouw die geen feministe is. Onlangs nam de Italiaanse Senaat een amendement aan dat ‘pro-lifegroepen’ toestaat om vrouwen die een abortus overwegen te ontmoeten in centra voor gezinsplanning om hen ‘beter te informeren’.

Het gaat er dus niet om dat we ons opnieuw richten op het burgerlijke gezinsdrama, maar op andere overtuigingen en alternatieven.

In welke mate is Les jours de mon abandon een hedendaags stuk?
Ik hou met dit stuk het model van het traditionele Italiaanse kerngezin tegen het licht. En vooral het paradigma van de binariteit, dat verstikkend werkt. Het is een verklaring, mijn liefdesverklaring. Wat betekent het om een gezin te zijn in de 21ste eeuw?

Uiteindelijk daag ik het patriarchale model uit door de kwestie van het gezin te benaderen via het prisma van het huis. Hier halen we het huis met onze eigen handen uit elkaar. Het huis zoals wij het zien, met zijn regels en opdrachten, zijn geweld en toegewijde ruimtes, moet vernietigd worden.

De antropoloog Philippe Descola zegt, bondig samengevat, dat we onze omgeving als een ‘wereld’ creëren. In dit proces van het ‘maken van een wereld’ speelt alles een rol: mensen, relaties, rituelen, discoursen en overtuigingen.
Absoluut. Ik heb ook veel inspiratie geput uit Donna Haraways The Companion Species Manifesto en Paul B. Preciado’s bespiegelingen over de relatie tussen het subjectieve lichaam en de ruimte eromheen. Op dezelfde manier wordt het huis hier neergezet naar analogie met de lichamen. Het is een neerslag van verlangens, van strijd.

• Interview door Sylvia Botella, april 2024

Sylvia Botella is dramaturge bij het Théâtre National Wallonie-Bruxelles. Ze is ook recensente en docente in de Master Arts du Spectacle aan de Université Libre de Bruxelles en in de Master Interprétation dramatique aan het Institut des Arts de Diffusion – IAD in Louvain-la-Neuve.