Hands Made

In Hands Made staan de handen van het publiek centraal. Geïsoleerd van de rest van het lichaam, maar toch intiem nabij, worden onze handen het middelpunt van een speculatie over het verleden en de toekomst van handen, van handenarbeid en tastzin. Waar zijn deze handen mee bezig geweest, en wie of wat zullen ze in de toekomst aanraken?

In zijn Traité des sensations (1754) stelt Étienne Bonnot de Condillac dat de tastzin het basiszintuig is waarop alle andere zintuigen en waarnemingen gebouwd zijn. Volgens de Franse filosoof bezitten mensen bij hun geboorte alleen de tastzin en zijn alle latere zintuiglijke ervaringen daarvan afgeleid. Door aanraking ontwikkelen mensen een bewustzijn van zichzelf en hun omgeving, wat de basis vormt voor het begrijpen van concepten als ruimte, kwantiteit en beweging. Om zijn argument te staven, zet Condillac een gedachte-experiment op: stel je een standbeeld voor dat tot leven komt en voor het eerst de wereld ervaart. Eén voor één ontsluit het zijn zintuigen: reuk, smaak, gehoor en zicht. Maar pas wanneer het standbeeld tastzin verwerft, is het in staat om echt een relatie aan te gaan met zijn omgeving. Door andere dingen aan te raken, wordt het “standbeeld” zich niet alleen bewust van zijn omgeving, maar krijgt het ook een idee van zijn eigen vorm en dichtheid. Aanraking levert het ruwe materiaal waaruit het standbeeld percepties kan construeren, wat uiteindelijk de menselijke cognitie en kennis vormt.

Ook de Franse fenomenoloog Maurice Merleau-Ponty beschrijft aanraking als een fundamenteel aspect van de menselijke ervaring. In plaats van een hiërarchie van de zintuigen op te stellen, richt Merleau-Ponty zijn aandacht op de complexe interconnectie tussen perceptie en aanraking. Aanraking is niet louter een fysieke sensatie, maar een manier om ons tot de wereld te verhouden die onlosmakelijk verbonden is met onze lichamelijke aanwezigheid en onze gesitueerdheid. Aanraking is voor Merleau-Ponty een dynamisch proces waarmee we ons in-de-wereld-zijn definiëren, intieme banden smeden tussen onszelf en de omgeving en zo de belichaamde aard van ons bestaan uitlichten.

Om zijn fenomenologische inzichten in perceptie en belichaming te illustreren, zet Merleau-Ponty een ander gedachte-experiment op: twee handen die elkaar aanraken. Wanneer de ene hand de andere aanraakt, zit er een inhe- rente ambiguïteit en wederkerigheid in de ervaring. De hand die aanraakt wordt tegelijkertijd aangeraakt, waardoor de grens tussen subject en object, zelf en ander vervaagt. Deze intieme interactie legt de verstrengeling van perceptie en actie bloot; de tastende hand voelt niet alleen de textuur en contouren van de andere hand maar voelt ook dat ze zelf wordt aangeraakt. Deze wederzijdse aanraking is een voorbeeld van de belichaamde aard van bewustzijn, waarbij onze ervaringen steeds inwendig gesitueerd zijn en bemiddeld worden door onze lichamelijke aanwezigheid.

• Jonas Rutgeerts, april 2024

Jonas Rutgeerts is een in danswetenschapper en dramaturg gevestigd in België. Sinds 2019 is hij als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de Faculteit Letteren (KU Leuven).

Nothing But Fingers

Ook al zeg ik dat het stedelijk is, eigenlijk is het
Zoals een diep bos/
Ik ben zelf niet zeker
Hoe in een jager en prooi te veranderen/
De verliezer zal van het jachtdanstoneel vallen
Als je de durf hebt om te jagen, zal je ervoor beloond worden/
Als een olifant, als een hert tussen de mensen
Wees een tijger en overleef/
Je werd geboren om pijn in je hoeven te verdragen...

Uit het lied Hunting Dance van Lay Phyu [aangepast uit het Birmaans]

Nothing But Fingers is een onderzoeksproject dat de relatie tussen mens en dier bestudeert. In 2005 begon ik met handgebaren en bewegingen te werken. Mijn interesse voor het uitbeelden van dieren via handgebaren is gelinkt aan mijn universitaire studies in de zoölogie aan de East Yangon University, waar ik een BSc (Bachelor of Science) behaalde. Op een manier is Nothing But Fingers een metafoor of een overblijfsel van wat ik in die context heb ervaren.

Het oorspronkelijke idee kwam voort uit het Myanmarese rocklied Hunting Dance. Ik beschouwde de twee woorden uit de titel als de aparte entiteiten “jagen” en “dansen”, en baseerde mijn werk op twee boeken; het eerste behandelt de jachtcultuur in Afrika van het stenen tijdperk tot vandaag, het andere gaat over dans in Myanmar. Enerzijds gebruiken jagers handgebaren om elkaar te laten weten welk dier ze gespot hebben, anderzijds komen er veel handgebaren voor in de traditionele Myanmarese dans. Aangezien in beide culturen dezelfde dieren voorkomen, selecteerde ik gelijkaardige handgebaren die in beide boeken voorkwamen en bootste ik ze na met mijn eigen handen. Ik maakte foto’s van elk van die handgebaren en bewerkte die foto’s om ze daarna in een fotomontage samen te brengen. Het resultaat werd in 2006 in de Lokanat Galleries in Yangon tentoongesteld. Tijdens de coronapandemie greep ik terug naar mijn eerste werken en herontdekte ik de fotoafdruk van Hunting & Dancing. Ik zette het 2D werk om in 3D door de handgebaren af te gieten en er sculpturen van te maken. Ik ging ook samenwerken met een danser om een performancevideo op te nemen waarin de sculpturen te zien zijn.

Sinds 2022 ben ik artist in residence aan de Rijksakademie van Amsterdam, waar ik een samenwerking met danseres Liah Frank opstartte. We creëerden samen de performance getiteld Nothing But Fingers, die gebaseerd is op Hunting & Dancing en het beeldmateriaal dat ik in Myanmar heb verzameld. Liah en ik kozen elk negen gebaren uit – sommige waren dezelfde en andere verschillend van elkaar – en stelden Nothing But Fingers samen als een versmelting van solowerken. De choreografie is subtiel en elegant, de klank komt grotendeels voort uit het fluiten van onze bewegende lichamen. Nothing But Fingers wordt zo een meditatief stuk waarin zachte en sterke representaties worden weergegeven via de transformatie van vingers.

• Moe Satt, april 2024