Interview met Soa Ratsifandrihana

Fampitaha, fampita, fampitàna is jouw tweede voorstelling, hoe ben je in aanraking gekomen met dans?
Alles begon in onze woonkamer waar ik veel heb gedanst. Mijn ouders waren wetenschappers maar luisterden desondanks veel naar muziek, vooral naar jazz en disco. Daar kreeg ik echt de smaak voor beweging en zang te pakken. Toen ik vijf jaar was, volgde ik lessen lichaamsexpressie. Later heb ik biologie en geologie gestudeerd aan de universiteit en mijn ouders hoopten dat ik daarmee verder zou gaan. Hun eisen hebben er vooral voor gezorgd dat ik me nog meer in de richting van dans bewoog. Uiteindelijk heb ik me ingeschreven aan het conservatorium in Parijs, waar ik een redelijk academische opleiding volgde. Toen ik 19 werd, ben ik beginnen dansen voor James Thierrée, Salia Sanou en Anne Teresa De Keersmaeker.

Wat zijn de drijvende krachten van je creaties?
In de solo gr oo ve wilde ik terugkeren naar de essentie, een handeling om opnieuw plezier te vinden in het dansen en dat plezier op een genereuze manier te delen. In Fampitaha, fampita, fampitàna voltooi ik die terugreis naar mezelf met twee andere choreografen en een muzikant die tot de Malgassische diaspora in Brussel behoort. Het gaat erom onze ambivalenties, tegenstellingen die we als kinderen uit de verschillende diaspora’s ondervinden, te delen, maar ook de sporen die het in onze lichamen achterliet. Deze mensen en ikzelf hebben gelijkaardige dingen beleefd, maar we stellen ons niet noodzakelijk dezelfde vragen of beantwoorden ze niet op dezelfde manier. Audrey Mérilus is een hedendaagse danseres en curatrice en Stanley Ollivier maakt performances, is DJ en radiopresentator. We zijn drie Franse choreografen-kunstenaars die een essentieel plezier om te dansen willen terugvinden, een dimensie die vaak terzijde wordt geschoven om redenen van representativiteit of neutraliteit. Uiteindelijk weten we niet meer wat dansen precies betekent.

Welke plaats neemt jouw relatie tot Madagaskar in voor je voorstelling Fampitaha, fampita, fampitàna?
Ik heb in mijn leven maar zes maanden in Madagaskar doorgebracht, maar ik heb er familie en ik sta redelijk dicht bij de cultuur. Ik ben momenteel Malagassisch aan het leren, ik heb het in mijn kindertijd rondom mij gehoord, zonder dat ik het toen zelf leerde. Mijn stuk Fampitaha, fampita, fampitàna bestaat uit een tweeluik waarvan het eerste deel een podcast is die uitwijdt over een reis die ik maakte in Madagaskar. Ik heb er een historica ontmoet, een verhalenvertelster, een slamster, choreografen, enz. De podcast Rouge cratère is een onderzoek over de orale cultuur en de taal en werd op de radio uitgezonden, tegelijkertijd maakt het integraal deel uit van de voorstelling (beschikbaar op luisterplatformen vanaf 26 juni 2024). In dit tweeluik stel ik de koloniale geschiedenis in vraag, omdat ik zelf ben gebotst op de sociale en economische asymmetrieën en het gebrek aan mogelijkheden in Europa om de Malagassische taal te leren en in de geschiedenis van Madagaskar te duiken. Het standpunt in de Europese boeken neemt eerder een antropologische vorm aan of wordt besmet door de koloniale blik ondanks een verlangen naar objectiviteit.

Zijn er elementen uit het Malagassische dansvocabularium die jouw choreografische creaties beïnvloeden?
Het zijn niet echt bewegingen maar eerder een toestand en een energie. Ik kijk graag naar de dansen, maar ik heb ze nooit geleerd, behalve een aantal feestelijke dansen en dansen uit specifieke vieringen die nog aanwezig zijn in de Malagassische diaspora. Een choreografe in Madagaskar heeft me nochtans gezegd dat ze, terwijl ze me zag dansen, de indruk had dat ik het eiland nooit had verlaten. Er is dus iets wat dieper zit, een soort nervositeit, die weerstand biedt tegen mijn academische opleiding. Het is iets wat ik ook met de muzikant Joël Rabesolo deel, die uit de jazz komt maar die vrij en met brio navigeert in zeer heterogene muzikale genres. Hij schreef de muziek voor Fampitaha, fampita, fampitàna tijdens het creatieproces.

Hoewel de voorstelling gaat over jullie leefwereld als kinderen uit verschillende diaspora’s op Europees grondgebied, is de titel toch Malagassisch. Wat betekenen die drie woorden?
Fampitaha betekent “vergelijking” en, letterlijk vertaald, “ik zie de weerspiegeling van mezelf in jou”. Het is het idee van de spiegel, maar het is ook een dans uit de 19de eeuw die vandaag nog aanwezig is ondanks de kolonisatie, zowel in ruraal gebied als in de steden. Het gaat over een ontmoeting waarin twee improviserende dansgroepen zich met elkaar meten, zoals vandaag tijdens battles. De beste dansers werden uitgenodigd om te komen dansen voor de koning of de koningin. Het is een moment waarop veel populaire dansen, vandaag beschouwd als traditionele dansen, ontstonden. Fampita betekent de overlevering. Die term staat voor de uitwisselingen met mensen die ik ontmoette in Madagaskar, de overlevering van de taal, van het verleden, van een manier van uitdrukken en de gebaren, want er zit een enorme rijkdom in dat alles. En fampitàna is de rivaliteit die kan bestaan tussen dominante culturen en culturen die nog steeds “subculturen” worden genoemd.

Je vermeldt het werk van Édouard Glissant als een inspiratiebron. Met zijn concept van creolisatie in het achterhoofd, kunnen we makkelijk de link leggen met jouw vermenging van artistieke talen.
Zijn geschriften hebben me geïnspireerd en werden me aangeraden door een naaste medewerker, Sékou Séméga, die het schrijven van Rouge cratère en de voorstelling op poëtische wijze begeleidde. Het idee van reizen en van circulatie is aanwezig in mijn werk. Bovendien, wat de vragen rond taal betreft, hebben de lichamen van de dansers een soundtrack gekregen. Ze zullen dus niet stom blijven. We hebben dingen te vertellen. En dat weerspiegelt zich ook in ons werkproces, gebaseerd op samenwerking en ontmoeting.

Interview door Thomas Hahn
April 2024