A New Space of Our Own Making

Nocturnes for a Society creëert een omgeving om een nacht lang in te vertoeven en in te nestelen – een verblijfplaats ergens tussen performance, slaap, droom en sonisch spel in. Deelnemers worden uitgenodigd om een gemeenschappelijke ruimte van gedeelde intimiteit – een zeldzame, openbare vorm van intimiteit – in te nemen, waarin waken en rusten met elkaar in evenwicht gehouden worden.

In de oude Griekse mythologie woont Hypnos, de goddelijke belichaming van de slaap, bij de ingang van de onderwereld in een grote grot, samen met zijn broer Thanatos, de god van de dood, en hun moeder Nyx, de godin van de nacht. Door de duisternis van de grot stroomt de Lethe, de rivier der vergetelheid. Bij de ingang groeien slaapverwekkende planten. Geen licht of geluid kan ooit deze grot binnendringen.

De ervaring van Nocturnes for a Society zal echter anders zijn. Dwalend in een lichtdoorlatende en akoestisch transparante ruimte – een oase van licht, schaduw, geluid en textiel – worden we omringd door, en raken verstrikt in, de prikkels die door onszelf worden gecreëerd: het onafgebroken geluidslicht van de stad, dat de spanning van onze tijd weerspiegelt, en – nog belangrijker – de echo’s van ons eigen doen en laten die door de nacht weerklinken.

De slaap is onderhevig aan sociaaleconomische krachten en is in die zin dan ook politiek. De culturele geschiedenis van de slaap weerspiegelt in vele opzichten de vorming van een mens en van een samenleving die zich aanpast aan maximale productiviteit en accumulatie.

Gemeenschappelijk slapen – eeuwenlang heel gewoon – heeft al lang plaatsgemaakt voor de individuele slaapkamer: een mooie grot, zou men denken, waarin de zelfverklaarde god / godin, Anthropos / mens zich kan terugtrekken. Treinen, wachtkamers en kantoren worden onwaarschijnlijke schuilplaatsen voor een dutje tijdens een drukke dag. Oordopjes, slaapmaskers en witte ruistoestellen trachten de industriële slaper af te schermen. Slaappillen zorgen voor een synthetische, tijdelijke grot van vergetelheid. Hotels concurreren niet alleen als aanbieders van accommodaties, maar ook als leveranciers van een goede nachtrust, inclusief Personal Sleep Coach en een assortiment kussens. Op de achtergrond van dit systeem draait er logischerwijs een miljardenindustrie.

Ondertussen onthult een nieuwe slaapwetenschap het vitale belang van rust. We weten nu welke cruciale rol slaap speelt in de kwaliteit van een goed leven – het lichaam genezen, het geheugen versterken, leren, creativiteit en dat het emotionele beheersing mogelijk maakt. En we kennen ook de gevolgen van slaaptekort: hogere stressniveaus en daaruit voortvloeiende ontstekingsziekten, angst en depressie, verminderde cognitieve capaciteit, verminderde emotionele intelligentie en verminderd gevoel van eigenwaarde.

De crisis van de slaap is een potentiële eye-opener en kan mogelijkheden bieden. Niet in de commerciële zin, maar in de politieke: om de noodzaak om te pauzeren en te transformeren met nieuwe ogen te bekijken.

De oude Grieken beschouwden de slaap wellicht als een soort tussenstadium tussen leven en dood, en hebben een even poëtische als hardnekkige topos nagelaten die door de westerse kunst en literatuur wordt omarmd: de verbondenheid van de slaap met de dood.

Maar wat als de slaap zou worden vervlochten meteen heel ander imaginair? Niet verbonden aan sterven, duisternis en vergetelheid, maar eerder met het potentieel van leven en transformatie?

Het loskomen van de dodencultus, centraal in onze cultuur aanwezig, zou wel eens het slapen zelf kunnen omvatten. Met de hulp van een van zijn duizend kinderen, Morpheus, de god van de droom, kunnen we misschien de god Hypnos / slaap bevrijden uit de levensvernietigende nabijheid van Thanatos / dood, en hem een ruimte van ontspanning, gevoeligheid en verbondenheid laten bewaken. Een levensbevestigende ruimte van (ont)groei en (ont)leren.

Wat betekent het om deze ruimte collectief in te nemen? Om samen neer te gaan liggen en op te staan in een stad die nooit slaapt, in slaap gesust door een polyfonie van onze eigen makelij? Wat betekent het om samen een nieuwe ruimte van onze eigen makelij te spelen, te slapen en te dromen.

Nocturnes for a Society gaat in op deze vragen en opent een onderzoek naar nieuwe soorten polyfonie. “Ik ben geïnteresseerd,” schrijft Myriam Van Imschoot in pre-pandemische tijden, “in de sonische voorstellingen die polyfonie naast virtuositeit kan laten ontstaan. Verwijzingen naar ‘humanisme’, ‘democratie’, ‘de opkomst van het individu’ zijn zo typerend voor de discours over historische polyfonie, maar mijn weerstand tegen die makkelijk geformuleerde zinspelingen komt misschien voort uit het feit dat ik me ongemakkelijk voel bij de erfenis van het humanisme (‘de terreur van het humanisme’, zoals Merleau-Ponty het noemde) en de vooruitgangsverhalen die van de idealen van de renaissance een verschrikkelijke verwoesting van onze planeet hebben gemaakt. Ik zoek naar een ecologie van de polyfonie die het menselijk ego de-centreert.”newpolyphonies is zowel de titel van Myriam Van Imschoots laatste performance, die zij creëerde in samenwerking met het Belgische vocale ensemble HYOID (2021), als een fundamentele artistiek-politieke zoektocht: een poëtica voor nieuwe manieren van connectie, nieuwe manieren van luisteren en nieuwe vormen van co-existentie van diverse stemmen en wezens buiten de bekende matrix van “witte suprematistische kapitalistische patriarchie” (om de verkorte uitdrukking van de Afro-Amerikaanse auteur bell hooks te gebruiken voor de in elkaar grijpende systemen van onderdrukking die onze werkelijkheid bepalen).

Nocturnes for a Society zet een nieuwe stap op dit pad, samen de nacht in. Als een co-creatie van Myriam Van Imschoot met kunstenaar en scenograaf Lucas Van Haesbroeck, samen met een team van medewerkers, werd elk aspect van dit duratieve werk – van de groepspraktijken tot de scenografie – gemeenschappelijk uitgewerkt tijdens tal van publieke sessies. Door de rol van performer en publiek in elkaar te laten overlopen, nodigt deze continue tijdruimte ons uit tot een gezamenlijk proces van experimenteren met stem en sonisch spel, aan de hand van scores. Nocturnes for a Society eert de nalatenschap van de Amerikaanse componiste en geluidsactiviste Pauline Oliveros en is ook een actuele manifestatie van een voortdurende zoektocht: een zoektocht naar verbondenheid, speelsheid en bloei.

“Zoeken is alleen maar jezelf in een geschikte staat brengen om te vinden, dankzij een of andere toevalligheid of een weldadige slaap. Het betekent het voorbereiden van een ‘veld’ voor de gelukkige vonk.” (Paul Valéry, Analecten)

“Het universum begon niet met een knal maar met bloei.” (Xi Chuan, Bloom)

• Berno Odo Polzer
• Berno Odo Polzer is curator, dramaturg en onderzoeker. Van 2015 tot juni 2022 was hij artistiek directeur van MaerzMusik – Festival for Time Issues. Zijn interdisciplinaire praktijk in hedendaagse muziek, geluidsgerelateerde kunst en performance combineert artistieke, theoretische, dramaturgische en curatorische benaderingen.