IL FAUX

“Dansstuk voor een onteigend lichaam.
Illusie-verwarring feat. macht-verzet.
Onteigening ontmoet fictie ontmoet staatsgeweld ontmoet lichaam ontmoet vlees.
Schepping als manipulatie.
Lach alsof je het leuk vindt, zeg dag tegen de gasten.
Applaus! Een flink applaus!
Alles wat je ziet is echt.”       

In 2019 leende mijn vriendin Ghyslaine Gau me een boek met als titel Between the World and Me van de Afro-Amerikaanse schrijver Ta-Nehesi Coates. In deze brief aan zijn zoon, die toen bijna vijftien was, waarschuwt Coates hem voor de gevaren waarmee hij geconfronteerd zal worden als Afro-Amerikaanse tiener, en weldra als zwarte man. Hij heeft het in het algemeen over zijn angst dat zijn zoon zijn lichaam verliest. Deze laatste drie woorden kwamen me heel bekend voor, als iets wat ik van huis uit kende – woorden die waren gemetaboliseerd en omgezet in het woordgebruik van de angst, de choreografie van het overleven, de noodzaak om de wereld om me heen dubbel te controleren, om niet in gevaar te komen. Het is als een grammatica die ik op jonge leeftijd heb geleerd en die ik nu nog steeds in mijn lichaam meedraag, misschien omdat de wereld me niet toestaat te vergeten dat ik op ieder moment de volgende kan zijn die zijn lichaam verliest.          

Een tijdje geleden keek ik nog eens naar ik mijn geboorteakte en realiseerde ik me dat de manier waarop mijn vader probeerde te voorkomen dat ik dergelijke gevaren zou lopen, erin bestond om op dat document, dat me mijn hele leven bij zou blijven, te laten vastleggen dat mijn huidskleur bruin (morena) is. En ik herinnerde me dat ik enkele jaren geleden een lijst zag van de termen die de inwoners van Brazilië spontaan gebruikten om hun huidskleur te definiëren, tijdens een onderzoek in 1976. Op die lijst staat morena (bruin) op de 84ste plaats van 134 termen. In die lijst toonde de Braziliaanse bevolking al haar creativiteit om alle tinten te benoemen die zich tussen zwart en wit bevinden. Ze verzonnen vooral manieren om via hun huid hun lichaam kwijt te spelen. Enkele van de in deze lijst vermelde termen zouden vandaag niet meer voorkomen in een spontaan onderzoek. Racisme is nog steeds erg aanwezig in de Braziliaanse samenleving, maar ze is wel degelijk raciaal bewuster en zou huidskleur intussen anders benoemen, vooral sinds de zwarte bevolking de laatste twee decennia haar plaats opeist als Afrodescendanten, zelfs als je op de lijst nummer 32 bent, of 78, of 111…         

Op die lijst vinden we, op de 107de plaats, één woord dat deze variatie tussen zwart en wit min of meer treffend vat: parda. Tegenwoordig is het merendeel van de van de Braziliaanse bevolking parda (donkerbruin). Lang geleden besloot de zwarte gemeenschap om dit deel van de bevolking te omarmen en om hen allemaal als zwart te beschouwen. Omdat parda als etno-raciale categorie ontstaan is uit geweld, omdat de schoonheid van deze mix niet tegen de waarden inging van de kolonisatie, omdat theorieën over raciale witmaking algemeen werden aanvaard en zelfs het beleid van de overheid bepaalden, tot het begin van de vorige eeuw. En ook nu nog: hoe verder je je verwijdert van de kleur zwart, hoe dichter je komt bij privileges – steeds verder weg van het gevaar om je lichaam kwijt te spelen.         

In Brazilië is pardo echter ook een soort papier. En dat doet me denken aan de Afro-Braziliaanse kunstenaar Maxwell Alexandre, die in 2017 een reeks schilderijen maakte op zulk pardopapier, waarin hij zwarte mensen afbeeldde in zowel gewone als buitengewone situaties. De kleur van zwarte huid, die opgaat in de kleur van het papier, keert terug als een toestand van verzet, als een reactie: “pardo is papier!” Hiermee sluit Maxwell zich aan bij het politieke initiatief van de zwarte beweging en stelt hij ons, het volk, een nieuwe macht voor. Als we die niet echt hebben, dromen we hem, en schrijven, zingen, dansen en schilderen we hem –als een oproep aan de geschiedenis: de onontkoombare toekomst van de herovering van onze lichamen.         

Of om de wereld te laten beseffen dat we er al zijn.           

• Calixto Neto         
• Mei 2023

Kleur

1. acastanhada

2. agalegada

3. alva

4. alva-escura

5. alverenta

6. alvarinta

7. alva-rosada

8. alvinha

9. amarela

10. amarelada

11. amarela-quemada

12. amarelosa

13. amorenada

14. avermelhada

15. azul

16. azul-marinho

17. baiano

18. bem-branca

19. bem-clara

20. bem-morena

21. branca

22. branca-avermelhada

23. branca-melada

24. branca-morena

25. branca-pálida

26. branca-queimada

27. branca-sardenta

28. branca-suja

29. branquiça

30. branquinha

31. bronze

32. bronzeada

33.bugrezinha-escura

34.burro-quando-foge

35. cabocla

36. cabo-verde

37. café

38. café-com-leite

39. canela

40. canelada

41. cardão

42. castanha

43. castanha-clara

44. castanha-escura

45. chocolate

46. clara

47. clarinha

48. cobre

49. corada

50. cor-de-café

51. cor-de-canela

52. cor-de-cuia

53. cor-de-leite

54. cor-de-ouro

55. cor-de-rosa

56. cor-firma

57. crioula

58. encerada

59. enxofrada

60. esbranque-cimento

61. escura

62. escurinha

63. fogoio

64. galega

65. galegada

66. jambo

67. laranja

68. lilás

69. loira

70. loira-clara

71. loura

72. lourinha

73. malaia

74. marinheira

75. marron

76. meio-amarela

77. meio-branca

78. meio-morena

79. meio-preta

80. melada

81. mestiça

82. miscigenação

83. mista

84. morena

85. morena-bem-chegada

86. morena-bronzeada

87. morena-canelada

88. morena-castanha

89. morena-clara

90. morena-cor-de-canela

91. morena-jambo

92. morenada

93. morena-escura

94. morena-fechada

95. morenão

96. morena-parda

97. morena-roxa

98. morena-ruiva

99. morena-trigueira

100. moreninha

101. mulata

102. mulatinha

104. negrota

105. pálida

106. paraíba

107. parda

108. parda-clara

109. polaca

110. pouco-clara

111. pouco-morena

112. preta

113. pretinha

114. puxa-para-branca

115. quase-negra

116. queimada

117. queimada-de-praia

118. queimada-de-sol

119. regular

120. retinta

121. rosa

122. rosada

123. rosa-queimada

124. roxa

125. ruiva

126. russo

127. sapecada

128. sarará

129. saraúba

130. tostada

131. trigueira

132. turva

133. verde

134. vermelha

Lijst in 1976 opgesteld door het Braziliaanse Instituut voor Geografie en Statistiek – IBGE, de overheidsinstelling verantwoordelijk voor de volkstelling – in het kader van een onderzoek om de termen te verzamelen die de Brazilianen gebruiken om hun huidskleur te beschrijven. Deze lijst is afkomstig uit het proefschrift van de Braziliaanse docent-onderzoeker-kunstenaar Eleonora Fabião, PRECARIOUS, PRECARIOUS, PRECARIOUS. Performative Historiography and the Energetics of Paradox: Arthur Bispo do Rosario’s and Lygia Clark’s works in Rio de Janeiro, New York University, 2006.