“Onze verbeelding moet vrij zijn”

Interview met Kurô Tanino

Mélanie Drouère – In je werk hecht je veel belang aan scenografie. Waaromcreëer je een contrast tussen een ultra-realistisch, traditioneel decor en decoropstellingen met extreem hedendaagse inhoud?
Kurô Tanino – Ik probeer altijd momenten te capteren waar dingen zullen verdwijnen of verloren gaan. Dat is eigenlijk het enige gemeenschappelijke punt van de tekst en de enscenering. Ik gebruik regelmatig een traditioneel decor omdat het in mijn voorstellingen een omgeving toont die aan het verdwijnen is.

Je stukken zijn altijd gelinkt aan je eigen ervaringen. Hoeveel intimiteit zit er in deze nieuwe creatie?
Mijn geboortestreek ligt in Toyama, tegenover de Japanse Zee. Vanaf mijn huis kon ik langs de kustrand fietsen en ging ik zwemmen of vissen. Ik hield van de zee die voor mij even dichtbij als krachtig aanvoelde. Dit stuk is verbonden met mijn herinneringen aan Toyama. Het merendeel van de namen van de personages zijn trouwens ontleend aan die van sommige vrienden in Toyama. En in de tekst van Takiko heb ik zelfs een letterlijk citaat van mijn grootmoeder toegevoegd.

In 慞馹肥鼭 Egao no Toride (Fortress of Smiles) contrasteer je het dagelijkse leven van een familie met een zieke moeder / grootmoeder, met het leven van collega-vissers. Waarom heb je gekozen voor de leefwereld van vissers?
Ik heb voor dit milieu gekozen om het contrast te onderstrepen tussen verschillende werelden: een luidruchtige en een stille wereld, een gelukkige en een pijnlijke wereld, een werkgemeenschap enerzijds en een familiale cirkel anderzijds, fysiek werk en een familie waarin men werk zoekt.

Wat is de betekenis voor jou die nevenschikking van twee werelden die onder hetzelfde dak leven met slechts één muur ertussen die hen scheidt?
Ik heb twee appartementen gebouwd met identieke afmetingen en in een symmetrische opstelling. De voorstelling speelt zich af vlakbij de zee, waar de wind luid fluit en de  gebouwen geen verdiepingen hebben. Ik wilde onderzoeken welke invloed die appartementen op elkaar uitoefenen. In het dagelijkse leven gebeurt het niet vaak dat we denken dat een gebeurtenis bij een buur op ons een directe impact heeft. Maar als we zo’n situatie in een theaterstuk zien, worden we gedwongen ons er bewust van te worden. Dat is het ontegensprekelijk effect van theater. Ik heb met opzet het directe contact tussen de twee woningen beperkt, om aan het publiek te tonen hoe rijk de invloed op elkaar kan zijn zonder dat we ons er bewust van zijn.

In één van de appartementen loert het spook van de ziekte. Wat interesseert je in dit onderwerp?
Ik denk dat fictietheater moet aantonen hoe een mens kan evolueren door de invloed van externe gebeurtenissen. Dit komt in mijn voorstellingen niet zozeer tot uiting in de dialogen tussen de personages maar in subtiele, niet expliciete elementen, zoals houdingen, bewegingen, stiltes of leegtes. Het is de afgrond die in elk personage schuilt die ik zo probeer aan te boren.

Je zorgt telkens voor een groot contrast tussen “het dagelijkse leven” en de scheurtjes die daarin kunnen ontstaan. Kun je hier iets meer over vertellen?
In dit stuk heb ik beschreven hoe een dagelijks leven dat eindeloos lijkt verder te kabbelen, plots kan instorten naar aanleiding van een futiliteit. Ons dagelijks leven is fragiel en voortdurend in evolutie. Ik heb het hier niet over dramatische gebeurtenissen, maar over kleine elementen, amper waarneembaar, die door accumulatie een verandering teweeg brengen.

Kunnen we spreken van “het vlindereffect” aangezien het lijkt alsof er een invloed is zonder oorzakelijk verband?
Ja, precies. Ik geloof in het vlindereffect in de zin dat het onmogelijk is om alle hypotheses te kennen. De oorzaak van een gebeurtenis niet kunnen bepalen betekent niet dat er geen oorzaak bestaat. De opvatting dat er tussen alle gebeurtenissen een oorzakelijk verband bestaat, dat alle verschijnselen met elkaar verbonden zijn, ligt misschien dichtbij het boeddhistische denken. En ik zeg dit niet vanuit spiritueel oogpunt, omdat ik boeddhisme persoonlijk niet zie als een religie zonder meer. De gedachte trekt me aan omdat ik raakvlakken zie met de moleculaire biologie en de kwantummechanica. De Satori toestand (ontwaken) bijvoorbeeld, die grondig bestudeerd werd door de boeddhisten, wordt geregeld omschreven als “leeg”, als een “toestand waarin het bewustzijn niet meer bestaat” of ook een “toestand waar volledigheid en leegte zich met elkaar vermengen”. We kunnen stellen dat dit verband houdt met wat de wetenschap – tot nog toe – heeft aangetoond, als een definitie van de fenomenen van het leven. Het dynamische evenwicht gaat ervan uit dat elk leven fluctuerend is. We ademen en voeden ons en dit zorgt ervoor dat onze moleculen veranderen. Ons leven bestaat door deze uitwisselingen. Over een jaar zijn we een ander mens, vanuit moleculair perspectief. Theater is voor mij de ruimte om te denken dat wij in een wereld leven die voortdurend evolueert en waar alles met elkaar verbonden is.

Hoe functioneert de theatercontext als een een eigengereide manier om jouw blik op ons bestaan te verbeelden?
Oja… je stelt me een vraag die ons naar de kunst van theater brengt, niet? Ik zou een scherpzinnig antwoord willen geven, maar ik weet niet of ik erin zal slagen. Eerst en vooral denk ik dat het theater ons leert dat alles bestaat door de relatie met andere elementen. Als elk leven inderdaad fluctuerend is, dan staat alles ook onder invloed van andere elementen. Om dat uit te drukken, is het belangrijk dat iedereen die theater maakt zich daarvan duidelijk bewust is. Tijdens de repetities reflecteren de acteurs met grenzeloze nieuwsgierigheid over waarom ze theater maken. Ik denk dat het werk van een regisseur erin bestaat die toestand te stimuleren, een innerlijke toestand van het creatieve team. Zichtbare expressie vloeit daaruit voort. Ik wil dat mijn stukken gespeeld worden in de continuïteit van dit idee.

Waarom koos u voor de titel Fortress of Smiles?
Een burcht is als een militaire basis: hoe klein ook, de burcht beschermt ons tegen vijanden van buitenaf. Ik zet twee burchten hier zij aan zij, die van Takeshi met de collega-
vissers en die van Tsutomu met zijn familie. Beiden willen met een glimlach door het leven gaan. Ook al is het leven niet eenvoudig, toch wensen ze dit maximaal te beschermen.

• Interview in 2020 door Mélanie Drouère voor het Festival d’Automne in Paris.
• Vertaald uit het Japans door Aya Soejima.