Aucune idée

Wat delen de Zwitserse regisseur Christoph Marthaler en de Schotse acteur Graham F. Valentine met elkaar? Een verstandhouding die dateert van hun studententijd, een zekere liefde voor zang en muziek, een groot aantal voorstellingen die ze samen maakten, grappen die ze uithaalden en zonder twijfel ook een uitgesproken smaak voor elegante brutaliteit. Ze komen hier samen met een andere, oude bekende: de gambavioolspeler Martin Zeller, voor een voorstelling met de werktitel Aucune idée.

Door een toeval dat lotsbepalend zal worden, klopt de jonge Graham in het begin van de jaren ’70 aan bij de Zwitserse familie Marthaler. Na een volgens getuigen hilarisch en schaamteloos jeugdhuisfeestje, wordt de slanke student, acteur en zanger van Christoph, de zoon van de uitbaatster.

Van de Rote Fabrik, een belangrijk centrum van het onafhankelijke theaterlandschap in Zürich tot de Cour d’honneur van het Palais des Papes in Avignon, van het pension voor studenten naar de decadente sfeer van het hotel Waldhaus van Sils-Maria en haar luxe van weleer, van een apotheker in Zürich waar ze uren spendeerden om er de Vexations van Satie te spelen naar een donderende Lear gemaakt in de lente in de opera van München: Christoph Marthaler en Graham F. Valentine hebben samen een weg afgelegd die allesbehalve rechtlijnig doch niet willekeurig: de acteur is van voorstelling tot voorstelling een onmisbare, organiserende figuur geworden. Graham kan de luie groepen die Marthaler muzikaal leidt, op een kundige en grappige manier samenhouden. Marthaler op zijn beurt, observeert alles vanuit een ooghoek met een glimlach, hij is de autoritaire commandant, droge ceremoniemeester, onbekwame coördinator of blinde toeristische gids, hij heeft de macht maar danst ook naar de pijpen van de macht. Ze hielden enkele weken na de lockdown halt in Vidy, aan de oevers van het meer van Genève, om deze nieuwe voorstelling te maken met Martin Zeller, muzikant afkomstig uit Zürich, fantastisch gamba- en barokke cellospeler en gelegenheidsacteur voor Marthaler.

De regisseur, een bescheiden maar radicale vernieuwer van het muziektheater, liefhebber van lekker eten en familierituelen, draagt deze voorstelling op aan de uitzonderlijke acteur en zanger. De man woont op een tussenverdieping met verschillende deuren. De buiten- en binnenruimtes vallen samen in dit intrigestuk in een willekeurige buurt. Het gaat over thuiszijn en met zichzelf tijd doorbrengen, verwachtingen en verveling opgevuld met afgezaagde liedjes en ordinaire problemen. De onbeduidendheid grenst aan het absurde, nieuwtjes van buitenaf lijken wel reclameboodschappen of raadsels en Bach moeit zich met de pracht van de televisiegeneriek. Franz Kafka in een deurenkomedie, Georges Perec die dol is op beperkende regeltjes en deuntjes van Marin Marais neuriet, de dada van Kurt Schwitters in Schots kostuum die een restje bloem en twee eieren zoekt: we zijn te gast bij Graham F. Valentine of bij zijn alter ego. Hij speelt de rol van conciërge of gids van de overloop op de tussenverdieping – of van zijn hersenen? – en staat er als éénmanskoor.

Aucune idée is geen manifest of provocatie maar een poëtisch werk of een levenskunst, een vrolijke en zachte manier om in de tijd en op de wereld te leven. Een praktische filosofie die gedragen wordt door humor en muziek, een gebruiksaanwijzing voor een verwarde en onzekere wereld die zich opnieuw aan het uitvinden is. Er was duidelijk een acteur van kaliber nodig om deze rol te vertolken.

• Eric Vautrin
• Dramaturg van Théatre Vidy-Lausanne