Verhalen om het einde  van de wereld uit te stellen

Pélagie Gbaguidi in gesprek met Lotte Arndt

Pélagie, voor kunstenfestivaldesarts 2021 stel je een participatieve ruimte voor met als titel Zone de Troc II. Hoe is dit project ontstaan?
Het project is in 2019 van start gegaan, tijdens mijn onderzoek in Kipushi, in de Democratische Republiek Congo, in het kader van de biënnale van Lubumbashi. Ik heb er vrouwen ontmoet die in steengroeves werken, in vreselijke omstandigheden. Ze hakken stenen op de grond, in het stof en verkopen hun waar aan een bespottelijk lage prijs. Ik ben dan toevallig op een ruilzone terechtgekomen, een informele markt op de grens van de DRC en Zambia. Bij dageraad voeren de vrouwen hun koopwaar aan, spreiden ze die uit over de grond of verkopen ze. Ik stond verbluft van hun wijsheid, ondanks de onbestendige situatie waarin ze leven. Wanneer de honger de overhand neemt, gebruiken ze in een opwelling van overlevingsdrang ruilhandel als een manier om sociale verbintenis te koesteren en als vluchtroute tegen de wanhoop en het noodlot.

Het is op deze markt dat je voor het eerst ruilhandel dreef, waardoor deze plek gelinkt werd aan toekomstige herhalingen van ruilhandel.
De confrontatie met die markt heeft voor mij een gevoelige reflectie op gang gebracht over zowel materiële als menselijke kwetsbaarheid; over handelsverhoudingen en de alternatieven voor een kapitalistische economie. Slechts korte tijd daarna, tijdens een wandeling door de straten van Lubumbashi heb ik een gloednieuw, net aangekocht zeil geruild voor een oud zeil dat op de grond lag en dat duidelijk lange tijd gediend had als werkgereedschap van een jong meisje en haar moeder. Dit zeil heb ik vervolgens gebruikt als drager en heeft het in het vervolg van het project een materiële verbinding gemaakt met de precaire economie van die plek.

Vertrekkende vanuit deze eerste ervaring, heb je Zone de Troc vertaald en aan verschillende contexten aangepast. Je was daarbij blijvend alert voor connecties tussen contexten die soms erg ver uit elkaar liggen.
Zone de Troc maakt deel uit van de continuïteit in mijn onderzoek naar zichtbare vormen van trauma en productiemethodes die bijdragen tot metamorfoses van de maatschappij. Deze vraag stelt zich in verschillende contexten en activeert er telkens specifieke maar onderling verbonden problematieken. Vervolgens ben ik mij beginnen interesseren voor het begrip ‘wegschenken’. En dat bracht me ertoe dat gebaar te verbinden met contexten die de vraag verruimen naar de winning en productie van precariteit door de kolonisatie en het kapitalisme over de hele wereld zoals de restitutie van Afrikaanse objecten aan hun makers en maaksters. Een geladen bewustwording vond hieromtrent plaats in Lubumbashi. De rijkdommen van deze stad werden op verschillende niveaus compleet uitgehold. Ik zie een samenhang tussen enerzijds de plundering van de inkomstbronnen en anderzijds van de cultuur. Daarbij kreeg het werk vorm onder een eerste werktitel Als giraffen om een graftombe vragen op de Biënnale van Berlijn in 2020 in samenwerking met Lisette Lagnodo et het curatoriële team. In 1884-1885 ging in Berlijn ook de internationale conferentie door waarin de handelsrechten van de koloniserende naties bepaald werden en die toen de bijnaam kreeg “de conferentie van Congo”.

Het project resulteert in zeer verschillende vormen waarin zowel materiële als wisselende relationele elementen voorkomen. Wat is de agency van het werk?
Zone de Troc is een therapeutisch beeldhouwwerk. Het is een participatieve ruimte die uitnodigt tot een persoonlijk en collectief veranderingsproces. Via fictie biedt deze ruimte de mogelijkheid om mee te gaan in een denkbeeldige werkelijkheid die probeert ideeën aan te brengen om een nieuwe relatie ethiek te genereren, een nieuwe economische structuur die door middel van uiteenlopende strategieën de gevestigde orde omzeilt.

Welke problematieken haalt Zone de Troc naar boven, naargelang de context?
We leven in een tijd waarin relaties en sociale verbondenheid op de helling staan. De steden worden uit hun evenwicht getrokken. Woonplaatsen worden afgebroken. Tegenover de omvang van de huidige veranderingen, dienen we op zoek te gaan naar andere vormen van verbinding. Ik stel bijvoorbeeld de vraag naar hoe we verbinding kunnen maken. We moeten volgens mij nadenken over wat we kunnen leren van die gehavende zones of over hoe we weerstand kunnen bieden aan roofgedrag, zelfs in hun meest extreme vorm. De ruilhandel zone lijkt mij een alternatief om onze relaties ahw in levende lijve te herdenken.

Welke vorm zal Zone de Troc specifiek in Brussel aannemen, denk je?
Mijn werk bestaat erin de werkelijkheid te transformeren. De ruimtes die ik wil bedenken zijn open, willen plekken zijn waar frictie ontstaat en zijn plaatsen waar verbinding ontstaat. Dat is de reden waarom ik vanuit een reeds bestaand kapsalon op het Sint-Katelijneplein in Brussel vertrek. Het is een levende plek waarmee onderhandeld zal moeten worden, we zullen rekening moeten houden met wat er nu al gebeurt. Ik word geprikkeld door de narratieve dimensie van de werkelijkheid. Zone de Troc wil een doeltreffende utopie opwekken waar de inwoners elkaar ontmoeten om “het einde van de wereld uit te stellen”, zoals Ailton Krenak het zo raak verwoordde. Er is een dringende noodzaak om samen naar het lot van de wereld te kijken. De broosheid van verbinding wordt zichtbaar op talrijke plekken – we moeten haar in de ogen durven kijken. Vanuit deze aangetaste realiteit kunnen we ons afvragen hoe we komaf kunnen maken met de dystopie om uiteindelijk deze toegetakelde aardbol te lenigen.