Gesprek met Marcus Lindeen

Welke opleiding heeft u genoten als kunstenaar?
Ik ben mijn carrière begonnen als pers-en radio journalist. Gedurende heel wat jaren had ik m’n eigen uitzending op de Zweedse nationale radio. Zo leerde ik interessante onderwerpen op de kop te tikken, verhalen te vertellen, te communiceren met het publiek. Heel snel, echter voelde ik me beperkt in mijn praktijk. Ik wilde meer vrijheid in de vormgeving van de onderwerpen. Ik heb me dan aangesloten bij het Hoger Nationaal Conservatorium voor Podiumkunsten van Stockholm, om regisseur en toneelmaker te worden. Thans wend ik het journalisme aan als onderzoeksinstrument voor mijn creaties.

Vertrekt u altijd van documentair materiaal voor uw realisaties? Wat trekt u in bepaalde onderwerpen aan?
Mijn vertrekpunt ligt altijd in de realiteit. Ik doe permanent aan research. Ik klasseer per thema de verhalen die me aanspreken en die door hun unieke karakter het gewone overtreffen. Wanneer ik een project start, ga ik gewoonlijk gedurende een bepaalde tijd in isolement om mijn archieven uit te pluizen. Ik vraag me dan af wat combineerbaar is, wat ik intéressant vind. Vaak ga ik op zoek naar verhalen met een sensationeel, zelfs spectaculair kantje. Maar ze mogen niet gespeend zijn van een poëtische of mythologische dimensie, er moet iets bij zijn wat een ervaring kan teweegbrengen, niet enkel bij mij, als schepper, maar ook bij het publiek. Een ervaring die verschillende gedachtenlagen en associaties opent… Verhalen met dat potentieel opsporen en vinden vraagt tijd, maar wanneer het gebeurt is het magisch.     

Wat vond u intéressant in de drie samengevoegde verhalen voor L’Aventure invisible, en wat verbindt ze, naar uw mening?
L’Aventure invisible is ontstaan uit een dubbele belangstelling. Vooreerst voor de surrealistische kunstenares, Claude Cahun. Ik vind haar fotografisch werk fascinerend, heel queer en geheimzinnig. De titel L’Aventure invisible heb ik ontleend aan één van haar surrealistische teksten. Ik vond hem instant leuk, naïef en tegelijk diepzinnig, een beetje zoals een saga of een avontuurlijk verhaal voor kinderen. Ik wist dat ik een werk wilde creëren met die titel. En anderzijds was ik gefascineerd door de gezichtstransplantatie. Ik had onderzoek gedaan over een Fransman, Jérôme Hamon, de eerste man ter wereld die twee volledige gezichtstransplantaties heeft ondergaan. Het vertrekpunt van L’Aventure invisible was een soort uitdaging voor mezelf om een werk tot stand te brengen dat de vraag zou stellen naar het identiteitsbegrip door die twee verhalen aan elkaar te koppelen. Mijn twee jaar durend onderzoek heeft geleid naar de uitbreiding van het project, onder de vorm van het verhaal over Jill Bolte Taylor, een wetenschapster hersenspecialiste die aan geheugenverlies leed, ten gevolge van een CVA en die genoodzaakt is geweest zichzelf te heruitvinden. Die drie verhalen zetten de idée van een stabiele identiteit op de helling en bieden meer complexe interpretaties van wat “zijn” betekent. Claude Cahun beweerde dat we nooit één zijn, maar meervoudig: “Onder dit masker, een ander masker; altijd zal ik achter die gezichten willen kijken.” Ze citeerde graag “Je est un autre” van Arthur Rimbaud, en ze vulde aan: “et multiple, toujours” (en meervoudig, altijd). Wat betreft Jérôme Hamon, hij noemt zichzelf “de man met drie gezichten”: zijn oorspronkelijk gezicht, het gezicht na de eerste transplantatie en het derde gezicht, na de tweede transplantatie. Samen met Marianne Ségol-Samoy, de Frans-Zweedse dramaturge en artistiek medewerkster met wie ik werk heb ik hem herhaaldelijk geïnterviewd in Parijs. Hij sprak ons over het feit dat hij het gezicht van twee donoren had gekregen en over de manier waarop het zijn zelfperceptie had aangetast. Bij mij rees de belangrijke vraag: indien iemand zijn gezicht verliest en hij krijgt dat van iemand anders, blijft hij dan nog altijd dezelfde persoon of wordt hij iemand anders? Bestaat er een innerlijke ‘ik’ of zijn we sowieso altijd meervoudig?

Wanneer u reële personen interviewt, hoe bouwt u daarna een personage voor het podium uit?
Voor het merendeel van mijn producties creëer ik een soort klankscenario: ik neem gesprekken met echte personen op, ik herschrijf delen en ik maak een montage, een beetje zoals ik voor de radio werkte. Op scène wordt die klankpartituur afgespeeld en gehoord via een verborgen oortje. Zo geven de acteurs gestalte aan de geïnterviewde personen. Door die werkwijze is het mogelijk het ritme en de gewaarwording van gesproken woorden te behouden. Ik tracht dichtbij de geïnterviewde personen te blijven, maar ook bij hoe ze gesproken hebben. Die techniek heeft een invloed zowel op het schrijfproces als op de vertolking van de acteurs. Op het podium praten ze, terwijl ze geconcentreerd zijn op wat hen in het oortje wordt doorgegeven. Het resultaat is iets ruws en authentieks, vreemd en afstandelijk tegelijk.

Autobiografische teksten of persoonlijke getuigenissen staan centraal in heel wat van uw toneelstukken. De verhalen in L’Aventure invisible stellen alle dezelfde vraag: hoe kan men zichzelf onder ogen zien door de ogen van een ander? Vanwaar die fascinatie voor die reflexieve stemmen?
Jérôme en Jill gaan door een radicale transformatie. Jill wordt getroffen door een CVA, Jérôme ondergaat tweemaal een gezichtstransplantatie. Er is een “voor” en een “na”, zoals in vele verhalen. Echter, in dit bepaald geval heb ik de mogelijkheid om grondig te onderzoeken wat er in werkelijkheid gebeurt op het precieze ogenblik van de transformatie. Die personen vertellen het relaas van hun metamorfose, in haar meest intieme vorm. Thema’s als identiteit en transformatie komen steeds terug in mijn werk. Hier worden ze gereduceerd tot iets essentieels. Maar ik heb evenwel interesse voor de kunst van het verhalen vertellen en voor wat de kunstpraktijk tot stand kan brengen als existentieel instrument, ik zou zeggen bijna als een spirituele oefening.

• Interview door Barbara Turquier, voor het Festival d’Automne à Paris, april 2020. 

Barbara is verantwoordelijk voor het onderzoek bij Femis. Haar doctoraalscriptie was gewijd aan de relatie tussen de stad en de avant-garde film. Ze is de auteur van een reeks publicaties over experimentele cinema.