Theater als woordelijk verslag

Chagaldak Zamirbekov is een jonge en dynamische regisseur met een bijzonder charisma. Toen ik hem voor het eerst ontmoette, kon ik meteen de energie voelen die hem drijft en maakt dat hij op zijn 29ste al schrijver is van talrijke theaterstukken die veel weg hebben van existentiële docmentaires.

Hoewel hij een academische opleiding heeft genoten, is Chagaldaks werkwijze eerder experimenteel. In zijn nieuwe voorstelling, Уя (‘Nest’), lijken de acteurs hun eigen verhaal te vertellen, alsof ze niet gebonden zijn aan een script. De tekst is gebaseerd op interviews met Kirgiziërs die allemaal dezelfde vraag beantwoordden: wat is een ‘thuis’ voor jou? In een cinematografische, hyperrealistische stijl worden hun verhalen door de acteurs gereproduceerd, inclusief pauzes en intonaties. Dit maakt Уя (Nest) tot een theatervoorstelling die iets heeft van een woordelijk verslag.

Het stuk speelt zich af in de zeer specifieke context van Kirgizië, een voormalige Sovjetrepubliek die in 1991 onafhankelijk werd. De titel suggereert een idee van eenheid, maar de spanningen binnen deze zogenaamde verenigde natie, of land, of nest, hebben uiteindelijk een proces van transformatie in gang gezet, met de Tulpenrevolutie in 2005 en de omverwerping van de president in 2010. Ondanks de democratisering blijft het land een vruchtbare bodem voor nationalisme, conservatisme en religieus extremisme.

Als Russisch-sprekende begrijp ik het Kirgizisch, dat nu de nationale taal is, niet heel goed. De taal die tijdens het Sovjettijdperk verboden was, kan nu vrijuit gesproken worden, ook al wordt die vrijheid soms gegijzeld: ‘je mag ALLEEN deze taal spreken’ scandeert een man tijdens de voorstelling. De stem en de taal zelf lopen als een rode draad door Уя (Nest), zo sterk zijn ze gepolitiseerd in dit stuk.

De afstand die door mijn slechte kennis van de taal ontstond, betekende dat ik de voorstelling aanvankelijk enkel in haar niet-discursieve vorm kon zien, waardoor de plasticiteit van het spel met de ruimte naar voren kwam. Het stuk functioneert als een camera obscura waarin, door middel van een reeks openingen, de levensverhalen van eenvoudige mensen in complexe situaties aan elkaar worden geregen als snapshots.

Vervolgens stelde de toegang tot de betekenis van de tekst me in staat om de verschillende stemmen te volgen die elkaar onderbreken om van het ene verhaal naar het andere over te gaan, alsof de oplossing van het ene verhaal altijd te vinden was in de ontwikkeling van het volgende. De paradoxen van het leven, waar leven en religie met elkaar in conflict komen, waardoor moeilijke, zelfs onoplosbare situaties ontstaan, worden gevolgd door de ijzingwekkende maar niet van humor gespeende verhalen van vrouwen die gegijzeld worden door het patriarchaat. Het laat zien dat de stem een instrument kan zijn om dingen in beweging te zetten. De ‘Wij’ van het nationalisme dringt binnen om slechts die ene boodschap te verkondigen en alles dat niet tot die ‘Wij’ behoort de toekomst te ontzeggen, maar via een liedje en de sfeer van een lokale discotheek verschijnt een andere ‘wij’ voor onze ogen. De transformatie van een ‘wij’ in een andere ‘wij’, door middel van zang en dans.

Уя (Nest) werd gecreëerd door Theater 705, een onafhankelijk theater dat, zoals alle infrastructuur die aan de controle van de staat wil ontsnappen, gevestigd is in een appartement. Toen het stuk in Bishkek werd opgevoerd, kon het publiek vanuit een kamer de voorstelling volgen die zich in de aangrenzende gang afspeelde.

Met Уя (Nest) kijken we binnen in een appartement waar de personages die dezelfde ruimte delen elkaar niet lijken te zien: een jongen wiens vader is vertrokken om voor IS te gaan vechten, een oudere vrouw die weeskinderen opvangt, een man die het voorrecht heeft om boeken te lezen en zijn dochter zeg dat ze zich vrij moet voelen terwijl zijn vrouw zich moet kwijten van haar onzichtbare taak aan de haard. Dit huis, dit nest waarin we allemaal worden ondergedompeld, is een ware kritiek op de Kirgizische samenleving.

• Meder Akhmetov, april 2024

Meder Akhmetov is architect, kunstenaar en curator, gespecialiseerd in de hedendaagse kunstscène van Kirgizië. Hij groeide op in de Sovjet-Unie en studeerde architectuur en hedendaagse filosofie in Duitsland. Sinds het uiteenvallen van de USSR engageert hij zich voor de ontwikkeling van het artistieke leven in Kirgizië, een opkomend post-Sovjetland.