Sur tes traces

Jullie zijn letterlijk in elkaars voetsporen getreden, welke weg hebben jullie afgelegd?
Gurshad Shaheman – Het project begon in oktober 2022 met een gezamenlijke reis naar Sarajevo, een stad die we niet kenden en waarvan we de talen niet spraken. De littekens die de oorlog achterliet zijn nog sterk aanwezig en maakten een diepe indruk. Ook de duidelijke scheiding tussen de Turkse en de Oostenrijks-Hongaarse kant was opmerkelijk en illustreerde op een bepaalde manier de noodzaak van onze werkwijze tegenover elkaar. We vertelden onze levens aan elkaar en stelden, voor de ander, een lijst op van te bezoeken personen en plaatsen. We planden onze reis in dezelfde periode, juni 2023. Ik ben naar Montréal vertrokken, naar de streek van het Lac Saint-Jean waar Dany geboren werd. Ik heb er zijn collega’s, zijn vrienden en familie ontmoet. Zijn zus heeft me rondgeleid in de oude familieboerderij. Ik was er op het moment dat het noorden van Canada in vlammen opging, mijn roadtrip had de geur van bosbranden. De weg die ik aflegde meanderde tussen een portret van Dany en een reisdagboek.
Dany Boudreault – Ik ben naar Rijsel, Parijs, Toulon en Turkije afgereisd. Ik heb lang geprobeerd om ook naar Iran te gaan maar de diplomatieke relaties tussen Iran en Canada zijn heel slecht. We hebben dus beslist dat ik tot aan de Iraans-Turkse grens zou reizen en we deze impasse als hefboom voor het schrijfproces zouden aanwenden. Ik werd geconfronteerd met een situatie die sterk doet denken aan de toren van Babel: ik had een tolk om te converseren in Farsi met de nonkel en tantes van Gurshad, maar ik kon Duits praten met één van hen en Engels met een oude geliefde... De pelgrimstocht naar de Ander is ook een manier om nieuwe gebieden te ontdekken, zowel fysieke als symbolische.

Jullie hebben veel materiaal verzameld, elementen die jullie kunnen gebruiken in jullie voorstelling. Hoe verliep het schrijfproces?
DB – We hadden enorm veel materiaal! Dat impliceert natuurlijk keuzes maken, soms moeilijke. Maar op een gegeven moment worden die ontmoetingen dramaturgische elementen: het globale evenwicht van de tekst haalt het op de plek die een persoon inneemt in je leven en de intimiteit die je met hem of haar verbindt. Het publiek zal ook keuzes 4 moeten maken... Wellicht vergissen we ons regelmatig over wat we niet hebben gekozen!
GS – Na onze respectievelijke reizen verbleven we gedurende drie weken in Montréal om de balans op te maken en samen een plan op te stellen. Vervolgens schreef ieder een eigen tekst. Het gaat om twee monologen, waarin de één zich tot de ander richt: ik vertel hem mijn reis en Dany vertelt mij de zijne, gelijktijdig. De toeschouwers dragen een koptelefoon en kiezen naar wie ze willen luisteren. Ze kunnen van de ene overschakelen op de andere maar als ze zich met mij verbinden, praat ik over Dany, en omgekeerd. Er zijn verhalen die zich onderscheiden van de rest, bijvoorbeeld wanneer de tante van Dany mij vertelt: “Er zijn twee kunstenaars in de familie, Dany en zijn neef die thanatoloog is”, en ze alles wat hij kan doen met een lichaam beschrijft. Het was voor ons vanzelfsprekend dat we dit verhaal zouden opnemen in het toneelstuk. De manier waarop ze het vertelde, de vergelijking tussen thanatologie en theater, beide efemere kunstvormen, was fantastisch.

Waarom kozen jullie ervoor de twee verhalen van elkaar te scheiden en te laten beluisteren via een koptelefoon?
GS – Toen we drie jaar geleden het idee kregen voor deze voorstelling, was de wereld vrediger: de oorlog in Oekraïne was nog niet begonnen, Mahsa Amini was nog niet vermoord in Iran en de situatie in Gaza was anders. In een steeds sterker polariserende wereld verandert de perceptie van onze identiteiten, of we het nu willen of niet. Dany en ikzelf moesten de etiketten die aan onze herkomst hangen, Quebec en Iran, het oosten en het westen die elkaar in de ogen kijken, te snel af zijn. Over het algemeen word ik eerder gepercipieerd als Iraniër dan als Fransman, omdat het de verste, meest exotische pool is. De maatschappij speelt deze tegenstelling graag uit. We hebben er dus voor gekozen om die binaire benadering te ondermijnen, op een radicale en speelse wijze, door aan de toeschouwers voor te stellen om te kiezen tussen het oosten en het westen. Maar als je een kant kiest, dan praat die over de andere. Met deze aanpak willen we begrijpen hoe de ander gevormd werd, wat hem heeft gevormd... De koptelefoon versterkt dat intieme effect.
DB – Het gaat ook over grenzen in deze voorstelling, over het privilege van mobiel te zijn: in een bepaald circuit zijn we mobiel, maar niet in een ander, waarom? De onmogelijkheid voor mij om naar Iran te gaan zegt ook iets over de onmogelijkheid voor Gurshad om er naar terug te keren.
GS – Omdat ik niet kan terugkeren naar Iran, stuur ik er een vriend naartoe maar zelfs die poging mislukt. Dany is naar Turkije gereisd omdat Azeri, mijn moedertaal, tot de Turkse talengroep behoort. Mijn vader kon Iran niet verlaten om hem te zien maar Dany besliste toch om tot aan de Iraanse grens te reizen zonder haar te kunnen oversteken. Dat raakt me diep... Toen ik 11 jaar oud was, stond mijn moeder elke ochtend in de rij voor de Franse ambassade om haar visum te regelen. Dat duurde maanden: ze stond in die rij in de hoop om binnen te geraken, zelfs het terrein van de Franse ambassade was voor ons ontoegankelijk... Dany bevond zich in dezelfde situatie en dat is stuitend.

Kunnen jullie het decor beschrijven?
GS – De scenografie is frontaal. Sur tes traces speelt zich achter een doek van tule af in een soort appartement dat het appartement in Sarajevo zou kunnen zijn. Alle muren bestaan uit een gaasnet, hoe meer we de geografie van de ander ontdekken, hoe verder we in het appartement binnendringen en hoe meer er onthuld wordt. Niets is direct, alles is herinnering, gespeeld voor de ander. Er zijn ook veel schaduwen aanwezig: de schaduwen van de mensen die ons gevormd hebben en die in ons verder leven... We zijn de zenders van het verhaal dat we elk geschreven hebben, maar ook de projectiewand voor de figuren in het verhaal van de ander.

Wat is, voor jullie, de boodschap van Sur tes traces?
DB – Het is een verhaal van tweelingen, van symmetrie. Het gaat erover te zien hoe onze verdriet samen zingt en hoe dit troost biedt. Het is een liefdesverklaring. Wanneer we iemand graag zien, zoeken we altijd affiniteiten, maar het blijft een illusie. We moeten de verschillen omarmen en stoppen met obsessief zoeken naar de overeenkomsten.

• Interview door Maïa Bouteillet, April 2024.