The One who Carries Impossible Histories

Wanneer jij degene bent die, onmogelijke geschiedenissen meedragend, consistent bent geweest in je houding van protest en waakzaamheid;
Wanneer jij degene bent die je kunst openstelt voor buitenwereldse gidsen, die je elegantie zouden moeten verstoren en ontwrichten;
Wat maak je – op een eisende en doelbewuste manier –, dat alles van jezelf bevat en tegelijkertijd alles weggeeft?

Het oorspronkelijke stuk begon zijn reis met een droom van rood: dat levendige rood [...] staat voor mij voor liefde, gevaar, maar ook mijn eigen ‘bebloede’ relatie met dingen.*

Mamela Nyamza maakte Hatched voor het eerst in 2007, als een solowerk. Haar toen nog jonge zoon, Amkele Mandla, voegde zich bij haar op het podium met kleurpotloden en papier, druk aan het kleuren terwijl zijn moeder optrad met waslijn en wasknijpers, op spitzen. Een lyrisch maar direct statement dat zowel de ostensieve inhoud van het stuk weerspiegelt als de veeleisende vermenging van het persoonlijke en professionele voor een jonge zwarte vrouw in Zuid-Afrika.

Ik kom uit een balletachtergrond die mij als zwarte danseres niet accepteert. In de dansdiscipline zelf worden dansers altijd neergehaald en daar heb ik mijn hele carrière tegen gevochten.*

Mamela Nyamza’s levenslange onderhandeling over haar performende lichaam en haar professionele zelf is gedreven door het gevecht voor middelen, erkenning en waardigheid.

In het Zuid-Afrika van de Apartheid, waar zwarte mensen werden gedegradeerd tot ‘derderangs’ burgers, maakten structureel racisme en dagelijks racistisch onrecht streven naar excellentie in de dansdiscipline tot een zware taak. Deze obstakels bestonden niet alleen op het niveau van middelen, toegang en netwerk, maar ook in de cultureel-psychologische onderbouw van ballet en van dans als geïnstitutionaliseerde culturele vorm in bredere zin. De ballettraining voor jonge lichamen refereert in vorm en lijn aan canonieke witte lichamen: de perfectie van een strak gebonden dot waarbij het rechte haar plat op de hoofdhuid ligt en in een kleine bol op het hoofd draait. De lichaamsstructuur geeft een vage indruk van slanke, strakke spieren.

In Zuid-Afrika is Mamela Nyamza een van onze gerespecteerde hedendaagse choreografen, die dans een nieuwe vorm heeft gegeven die aansluit bij de vormen, spieren en littekens van het zwarte Zuid-Afrikaanse lichaam en de zwarte Zuid-Afrikaanse ervaring. Ze heeft haatuitingen tegen vrouwen en queers meegemaakt, zowel in haar eigen leven als in dat van haar familie. Ze heeft haar stem verheven tegen onrechtvaardigheid, heeft nieuwe generaties ballet geleerd, heeft lokaal dansprogramma’s gecreëerd en heeft ons internationaal weer op de kaart gezet.

In 2018 bracht ze Hatched opnieuw, met hetzelfde rood, dezelfde lichamelijkheid en ontroerende aanwezigheid. Amkele, nu 18 jaar oud, voegt zich op een later moment bij haar op het podium. Nu een jonge man, richt hij zich op het publiek en rapt terwijl zijn moeder een stapje terug doet, maar niet weggaat.

Door het solowerk om te vormen tot een ensemble, breidt Mamela het idee van nageslacht dat in de eerste versie van het werk werd onderzocht uit van het persoonlijke naar het professionele veld.

“Ik heb ze zelf uitgezocht...
omdat ik heb gezien hoe die balletdansers die zwart zijn, vaak opgeven en stoppen.

[...] Een van hen kwam van dezelfde school waar ik vandaan kom in Kaapstad in Gugulethu, ik heb aan haar lesgegeven toen ze 6 jaar oud was.

[...] Het stoorde me een beetje als artieste Waarom geven die balletartiesten altijd op?

[...] Dus ik had zoiets van Oh God! Ik moet dit werk doen, ik moet dit werk doen.
Degene aan wie ik in 2006 lesgaf,

[...] zij zit in HATCHED [ENSEMBLE] weet je, en voor mij is het net een levenscirkel. Ik ben werkelijk verheugd haar weer tot leven te zien komen, op een andere manier.

[...] Ik had 4 weken met ze.
Meer tijd had ik niet, ik ging er direct mee aan de slag.
Sommigen hadden hun spitzen weggegooid.
‘Oh nee, zus Mamela, ik heb geen spitzen meer’.
Ik had zoiets van ‘Oh God, moet ik nu spitzen kopen voor die kinderen of wat!?’
En spitzen zijn duur.

[...] Ik voelde dat ze gretig waren om met me te werken, weet je.
Soms hoor je ‘ik wil Mamela’s werk niet doen omdat je niet veel danst’.
Maar ze waren gretig om het werk te doen dat ik doe. En dat was opwindend.”**

Bij de première van HATCHED ENSEMBLE in Makhanda, Zuid-Afrika, hing de spanning als dichte mist. Vele wasknijpers op lagen tule, schuifelend en schuivend en klikkend met elkaar, de klassieke piano tegenspelend. Lichamen glijden over podium en gender. Terwijl de dansers zich onthulden, floot het publiek hier en daar – tegen het einde stonden ze op hun stoelen te dansen. Tijdens de voorstelling in het Market Theatre in Johannesburg zongen de mensen zelfs mee met de muziek. Hun lichamen resoneerden met elkaar, maakten geluid van plezier. Het publiek hield de dansers en de dansers hielden de ruimte vast.

Ik heb ze gezegd dat ze niet moeten houden van wat ze doen.
Overdrijf niet met wat je doet.
Kalmeer, overperform niet, perform niet voor mij.
Je weet wel.
Wees jezelf.
Als je in jezelf treedt, kan alles gebeuren.**

• Rucera Seethal, 22 april 2024

* Interview Mamela Nyamza door Alx Phillips, 7 juni 2016 https://lookingfordrama.com/2016/06/3608/

** Interview met Mamela Nyamza door Sarah Israel en Rucera Seethal, als onderdeel van het Listening Bodies podcastproject, Refuge Worldwide, gehouden op 23 november 2023. Momenteel niet gepubliceerd.