Thank You Very Much

Claire Cunningham is één van Schotlands meest gevierde en succesvolle choreografen. Cunninghams voorstellingen, van haar solowerken Mobile en Evolution, tot haar onderzoek naar Elvis Presley tribute acts in Thank You Very Much, onthullen een rusteloze verbeelding en innovatieve benadering van choreografie, stevig geworteld in haar doorleefde ervaring als zelfidentificerende kunstenaar met een handicap, en een barmhartig activisme dat opvattingen omtrent het normatieve lichaam in vraag stelt. Door luchtacrobatiek, dans, zang en tekst in haar voorstellingen te verwerken, heeft Cunningham een reeks voorstellingen gecreëerd die tegelijkertijd de traditionele idealen rond lichamelijkheid en het potentieel van de theatraliteit in vraag stellen, waarbij ze een intellectuele discipline handhaaft en streeft naar een meer open relatie tussen performers, publiek en de ruimtes die ze delen.

“Ik denk dat mijn werk binnen de hedendaagse dans valt, maar er is altijd veel tekst in verwerkt”, zegt ze. “Het kan binnen het domein van de dans en het theater vallen. Het past heel goed bij een publiek dat verhaal, vertelling en tekst wil, omdat het daar meestal vrij zwaar mee beladen is.” En hoewel zowel de inhoud als de stijl van haar producties toegankelijk zijn – de warmte waarmee ze spreekt over de tribute-acts die Thank You Very Much hebben geïnspireerd verleent een obscure gemeenschap van artiesten een directheid en gemeenschappelijkheid – is ze niet bang om ernstige onderwerpen aan te pakken. “Ik hou ervan om ingewikkelde of – voor mij – persoonlijke of genuanceerde ideeën over de politiek van de beperking open te breken op een manier die gemakkelijk te begrijpen is, vooral als het een nieuw concept betreft rond de manier waarop het publiek beperkingen zou kunnen hebben opgevat.”

In Thank You Very Much combineert Cunningham haar jeugdig enthousiasme voor Elvis met onderzoek naar tribute acts en haar eigen opvatting over hoe normatieve ideeën over lichamelijkheid een kunstmatig bewegingsvocabulaire opleggen aan lichamen met een beperking. Terwijl de imitator een reeks voorgeschreven gebaren volgt om het uiterlijk van de King of Rock-’n-roll na te bootsen, wordt een persoon met een andere lichamelijkheid of neurodivergentie gedwongen om zijn / haar bewegingen en gedragingen aan te passen. Maar in plaats van de tribute-acts te marginaliseren of als anders te beschouwen, ging Cunningham eerst de scene onderzoeken, bezocht ze het festival in Porthcawl [het grootste Elvisfestival in Europa] en nodigde ze enkele van de artiesten uit om met haar ensemble te werken aan de creatie van de voorstelling.

Nadat Cunningham de voorstelling in 2019 had opgevoerd als onderdeel van het Manchester International Festival, hernam zij het in 2021, “midden in de pandemie! Daarom hebben we het moeten herzien. Er waren veel voorzorgsmaatregelen, die ik ook wilde en respecteerde, maar met een gezelschap van mensen die echt een verhoogd risico liepen, was het de vraag hoe we konden toeren en tegelijkertijd onszelf en het publiek veilig konden houden. Oorspronkelijk had ik Thank You Very Much geschreven met de bedoeling dat het vrij intiem zou zijn. Het publiek zit dichtbij, het was opgezet als een cabaret of een dinertheater en we hadden momenten waarop we het publiek op het podium uitnodigden om ons te helpen en met ons samen te spelen. We kwamen fysiek dicht bij de mensen.”

Dit specifieke aspect van de voorstelling, dat wat Cunningham beschouwt als de kloof tussen het publiek en wat zij spottend “de heilige kunstenaar” noemt afbreekt, vormde een bijzondere uitdaging.

“Als ik die maatregelen niet zou hebben genomen, zou dat heel hypocriet geweest zijn. Hoewel het aanpassen van de voorstelling beangstigend was, werkte het ook erg stimulerend. Het gaf me veel vertrouwen. We werden gedwongen na te denken over wat belangrijk is, en in dat proces vonden we nog betere manieren om dingen te doen. De manier waarop ik denk over de politiek van de beperking, dat dingen er op het ene lichaam niet hetzelfde uit hoeven te zien als op het andere, kan ook van toepassing zijn op een choreografisch werk. De voorstelling blijft zich ontwikkelen en dat voelt heel gezond aan.”

De centrale gedachte achter Thank You Very Much is een houding en esthetiek die zich doorheen Cunninghams creatieve traject heeft ontwikkeld: een verlangen om aannames over beperkingen ter discussie te stellen en de kennis die mensen hebben over hun eigen behoeften en de capaciteit van hun lichaam opnieuw te ontdekken.
“Dit is inherent aan het maken van het werk: de geleefde ervaring van een beperking op mijn eigen manier kaderen: de kennis van de geleefde ervaring van een beperking erkennen, of die nu lichamelijk of neurodivergent is, omdat je moet navigeren in een wereld die niet voor jou ontworpen is. De systemen en de structuren, de fysieke- en communicatiesystemen, alles is zo ontworpen dat het zoveel probleemoplossing vereist dat ik denk dat het werk zich richt op de politiek die daarmee samenhangt. Niets van die kennis wordt gezien als kennis: wij worden nooit, historisch gezien, erkend als experts van ons eigen lichaam.”

Zelfs Cunninghams vroegste ervaringen met dans overtuigden haar ervan dat een andere aanpak mogelijk was. “Toen ik mij met dans ging bezighouden, had ik het gevoel dat choreografie net het anders door de wereld moeten navigeren is. We zouden juist moeten kijken naar de mensen die dit al doen: de mensen die actief buiten de choreografische ruimtes worden gehouden.” Thank You Very Much bestudeert een groep performers, de tribute-artiesten, die worden uitgesloten van wat door de ‘hoge kunst’ als choreografie gezien wordt, en brengt hun processen in kaart binnen een choreografie die het verschil viert, en waarbij uiteindelijk het normatieve idealisme van het theater zelf in twijfel wordt getrokken.

“Veel van het werk dat ik deed met Jess Curtis ging over de erkenning van het in het theatersysteem ingebouwde validisme: er wordt een tweebenig lichaam dat een paar trappen op en af kan lopen verwacht, met een functionerend zicht en gehoor. Men verwacht dat mensen 80 minuten zwijgend blijven stilzitten zonder dat ze de zaal hoeven te verlaten. Er heerst een zeer onrealistische opvatting over de mens en het theater is rond die verwachtingen opgezet: stilzitten, stil zijn, niet weggaan. En er zijn een heleboel mensen die het theater niet kunnen bezoeken omdat het niet toegankelijk is. Mijn werk gaat over de confrontatie daarmee en over de vraag hoe ik een ruimte kan creëren die uitnodigend en veilig is voor een breder soort publiek.”

• Gareth Vile
• April 2023
• Gareth K Vile is een Schotse theatercriticus met een speciale belangstelling voor uitdagende, vernieuwende voorstellingen. Hij doceert ook Latijn en is de uitgever van de Edinburgisch Dramaturgie, een onafhankelijk kritisch tijdschrift.