Ik raakte opgebrand maar hield van elke seconde

Gebruikmakend van activistische methodes in haar artistieke praktijk, en naar analogie met ideeën van verbondenheid en zusterschap die de kern vormen van haar performance, nodigde Gosia Wdowik Weronika Murek uit om een tekst te schrijven die in het kader van Kunstenfestivaldesarts zou worden gepubliceerd. Mureks tekst begeleidt de lezer in een beschouwing over professionele uitputting, een belangrijk element in She was a friend of someone else.

Ik raakte opgebrand maar hield van elke seconde.
Maar luister: ik leg de nadruk op “raakte” en niet op “opgebrand”. Opgebrand zijn was een puinhoop. Opgebrand raken was leuk, omdat ik dingen deed die ik altijd al wilde doen.
Ik schreef en las en deed onderzoek en werd ervoor betaald.
Er is een citaat op het internet – toegeschreven aan Oprah Winfrey of Albert Einstein of 2Pac of de apostel Johannes – en afgebeeld op een van die prachtige stockfoto-achtige beelden van een zonsondergang boven een rotsachtig strand, een mistige berg, een ochtendlijk zicht van een horizon boven Manhattan.
Het citaat luidt: “Zoek een manier om betaald te worden om te doen waar je van houdt. Dan wordt elke loonstrook een bonus.”
In mijn beleving kwam het eerder neer op: “Werk je kapot om erachter te komen dat je pinda’s en bananen betaald krijgt om te doen waar je van houdt (of waar je je veilig bij voelt). Dan zal elke loonstrook een teleurstelling zijn die je dichter bij de wanhoop brengt zonder dat je er erg in hebt.”
Dát citaat vind je natuurlijk nergens. Misschien omdat de maatschappij betere manieren heeft gevonden om je naar de rand van de afgrond te sleuren. Of misschien is het citaat te lang om het mooi in het onderschriftkader van Instagram te verwerken. Trouwens, er staat “van houdt” in, en “houden van” is altijd een bonus in je leven. Iets doen waar je van houdt is niet gewoon. We leven tenslotte niet allemaal in een Hallmark-universum.
Maar hier was ik dan: ik las en schreef en deed research en bedacht concepten, en ik genoot van elke minuut. Als je houdt van wat je doet, dan begint je werk nooit echt, toch?
Ik kom uit een eenvoudig gezin. Mijn ouders behoorden allebei tot de eerste generatie in hun familie die naar de universiteit ging. Zij hadden een mooie (maar communistisch monochrome) toekomst voor zich en generaties boeren en koolmijnwerkers achter zich. Daarom is het in mijn familie altijd duidelijk geweest dat een baan in de kunst geen echte baan is. Het is een bevlieging. Het kan professioneel zijn, maar nooit niét verdacht – geld verdienen op basis van een persoonlijke bevlieging klonk een beetje als de porno-industrie, behalve dat je je vergoeding eerder betaald krijgt in de vorm van een op glanzend kalkpapier gedrukt poëzieboek over vliegvissen in Noord-Polen, dan met echt geld.
Een job werd geacht vervelend, zorgelijk en een bron van gedoe te zijn. Het hoorde te beginnen als je inklokte en tot laat in de namiddag voort te duren, waarna je uitgeblust en trots zou achterblijven. Dus mijn werk in de literatuur en het theater had niets te maken met een echte job. Het was gewoon een manier om je vrije tijd te spenderen. Met echt werk bedoel ik werk dat je haat en waarover je je buurman vertelt, zodat hij hetzelfde kan doen en je kan terugbetalen met hetzelfde verhaal zodat je een echte band krijgt, een vriendschappelijke band tussen twee zielen gebaseerd op een gemeenschappelijk gevoel van haat.
Het ging zo: ik was aan het werk zonder te beseffen dat ik aan het werk was. Als je houdt van wat je doet, dan begint je werk nooit echt.
Maar ja, je krijgt wel deadlines. Je deadlines worden alsmaar moordender. Je krijgt een aanbod: wat dacht je van een korte tekst over ballet? Doe je het? Waarom niet? Het is gewoon een beetje lezen, één boek, misschien vier (het is maar een klein stukje voor de mensheid, maar geen klein werkje voor een schrijver), en dan schrijven. En dan komt er nog een telefoontje, en dan nog een – kan het sneller? Kan je het nu sturen? En ga zo maar door. We zijn bang om de dingen echt te maken. Als ze niet echt zijn, dan is het makkelijker om geen actie te ondernemen. Niets doen is makkelijk. Inertie is pijnloos.
Het is voortdurend: actie, iedereen op post. Alleen worden de “acties” steeds schaarser. En de posten gaan steeds meer lijken op die lege trein- of busstations ’s nachts, waar je op een trein of een bus staat te wachten zonder precies te weten hoe lang de vertraging zal duren. Hij kan komen of niet. We weten het gewoon niet. We kunnen alleen maar hopen. Uiteraard moeten we hopen dat we dingen te doen krijgen. Maar uiteindelijk kunnen we alleen maar wachten, in een half slapende en half wakkere toestand. Zoals Wdowik het formuleert: “deze voorstelling heeft te veel beginnen en te weinig eindes.”
Het werk van Gosia Wdowik is – naar eigen zeggen – geïnspireerd op mensen die hun ervaringen van mentale en emotionele uitputting en de onderliggende structurele mechanismen proberen te begrijpen. Het is ook een eerbetoon aan de vele vrouwen die hun energie en arbeid hebben ingezet om zich te verzetten tegen onderdrukkende vrouwonvriendelijke systemen en de criminalisering van solidariteit tussen vrouwen.
Dus daar heb je het: je beleeft je beste leven, je beleeft je kinderdroom en je besteedt je tijd aan wat je inspireert en waar je van houdt. En dan, op een dag, ben je niet meer in staat om uit bed te komen.
Het werk begint nooit, dus eindigt het ook nooit, toch?

• Weronika Murek
• April 2023
• Weronika Murek is een Pools schrijfster. Ze schreef meerdere theaterstukken en publiceerde in 2015 haar eerste roman, Growing Southern Plants the Michurin Method.