Hacer Noche

Bárbara Bañuelos en Carles Albert Gasulla

Bij het spreken over een podiumproductie van Bárbara Bañuelos is het nuttig het over haar eerder werk te hebben. Er is een onzichtbare draad die elk stuk met het volgende verbindt. Een leidraad die de essentiële verbanden van haar artistieke praktijk bevat. Het poëtisch oeuvre van Bañuelos bestaat uit de stukken Inventario (2015), Mi padre no era un famoso escritor ruso (2018) en Hacer noche (2021). Aan de horizon verschijnen reeds de grote lijnen van de vierde titel van dit continuüm: La mujer del francotirador. Samen getuigen ze van het uitbreiden van het ‘ik’ naar het ‘wij’, van het persoonlijke naar het sociale, van het private naar het publieke.

Haar projecten ontstaan steeds vanuit vraag en intuïtie. Het begint met een persoonlijke onderdompeling, een onderzoek, het verzamelen van materiaal. Dat kristalliseert in een reis langs een route die de vorm van de performance zal bepalen. Deze route is waar de uitbreiding naar een ruimer ‘ik’ plaats vindt, van het bijzondere naar het algemene. De twee of drie jaar durende tocht mondt uit in de synthese die de performance is. De ervaring wordt altijd persoonlijk beleefd, vertrekkend van het lichaam van de kunstenaar zelf als levend archief, van het fysieke, het emotionele, het mentale en het intellectuele. Op het podium vindt deze lichamelijkheid haar eigen taal, een zelfverklaarde narratieve neutraliteit, consistent en eerlijk, met een eigen karakter, een manier om naar de wereld te kijken en erover te vertellen. Deze neutraliteit vereist dat er niet geoordeeld wordt, erover wakend dat het verhaal een rijke, flexibele en veelvormige kaleidoscoop wordt. “Door deze plaats te vinden”, stelt Bañuelos, “kan ik zonder angst op het podium staan en mijn eigen aanpak verdedigen”. In dit lichamelijke en neutrale wezen ontwikkelt de relatie tussen het gesproken woord en de performance zich parallel. Deze ontwikkeling gaat gepaard met het werken met echte objecten en documenten, een constante in Bárbara’s artistieke ontwikkeling. Het toont haar interesse als mens en als kunstenaar in het bouwen van een individueel en collectief geheugen, in hoe onze verbeelding werkt en in de vandaag steeds krachtiger wordende dialectiek tussen werkelijkheid en fictie.

Inventario was een tentoonstelling van objecten en documenten die Bárbara sinds 1996 gevonden, gekopieerd en nauwgezet bewaard heeft. De kunstenares brengt het mondeling verslag van de verhalen die tussen de over de vloer verspreide (van ver ziet het eruit als de panelen van Aby Warburg’s Atlas Mnemosyne) papieren verborgen liggen. Een van de documenten was verbonden met een “familiesgeheim” (zoals ze dat zelf noemt) en van daaruit moest ze het verhaal van haar grootmoeder langs vaderskant reconstrueren. Dat werd haar volgend stuk: Mi padre no era un famoso escritor ruso. Ze begon de ervaring en situatie van mensen die te maken krijgen met mentaal lijden te begrijpen, vertrekkende van de intieme ervaring van een familielid. Maar ze wou meer te weten komen, haar kennis van deze realiteit vergroten. Zo kwam ze in contact met de Asociación Radio Nikosia, een collectief uit Barcelona dat bestaat uit mensen met en zonder gemedicaliseerde vormen van psychischlijden. Ze definiëren zich als een politiek territorium, een verzameling mensen die gemeenschappelijke zorg en ondersteuning bevordert. De activiteiten omvatten ook een radiozender waarmee Bárbara verschillende keren samenwerkte. Daar leerde ze Carles Albert Gasulla kennen, een lid van de vereniging met een diploma Germaanse filologie, een verstokte lezer en spreker van 5 talen die als nachtwaker in een parkeergarage een precair bestaan leidt. Toen ze naar hem luisterde, voelde ze dat dit leven en deze ervaring het waard zijn gedeeld te worden. Deze initiële fascinatie leidde tot het stuk Hacer noche.

Binnen de artistieke ontwikkeling van Bárbara Bañuelos biedt dit stuk een scenische sleutel die een verschil markeert met haar eerder werk. Normaal is er een frontale verhouding tussen Bárbara en het publiek. In dit geval staat Carles mee op het podium waardoor een intieme dialoog ontstaat binnen een warme omgeving. De kijkers zitten rond hen in een cirkel wat bijdraagt tot een gevoel van nabijheid en een grotere gevoeligheid. De conversatie wordt aangevuld met stukken uit Reis naar het einde van de nacht, de roman van Louis-Ferdinand Céline die voor Carles een essentiële tekst is. Daarnaast horen we ook fragmenten uit het dagboek dat Carles schreef gedurende zijn lange, barre nachten in het wachthuisje op de parking. Deze dramaturgische structuur stelt Bárbara in staat onderwerpen als geestesziekte, oorlog en een precaire werksituatie aan te snijden. Het kolonialisme dat we min of meer gewelddadig aan anderen opleggen, het kolonialisme in de betekenis van Frantz Fanon, zegt dat we kolonialisme uitoefenen door de systematische ontkenning van de ander. Dat kan door machisme, racisme of meer subtiel door de onbewuste machtsverhouding die we aangaan met mensen die als psychisch ziek gediagnosticeerd zijn, wiens fundamentele menselijkheid we soms ontzeggen, door hen bijvoorbeeld het persoonlijke zeggenschap over hun eigen verlangens te ontnemen.

Hacer noche is de geënsceneerde belichaming van wat de schrijver en denker Remedios Zafra benoemt als de transformatie van individuele kwetsbaarheid in de kracht van de gemeenschap, het uit de private en / of therapeutische sfeer halen van een intieme ervaring om ziekte niet langer te associëren met schuld en schaamte, ervoor te zorgen dat geen enkel lichaam en persoon verborgen blijft en uiteindelijk verdwijnt. “Het is van vitaal belang,” besluit Bárbara Bañuelos, “dat gemeenschappen, minderheden, culturen of mensen die onder stigma’s lijden, wat die ook zijn, kunnen overleven. We moeten samenwerken zodat deze persoonlijke-verhalen publiek gemaakt worden. Als iemand zijn / haar eigen verhaal kan vertellen in de tegenwoordige tijd, dan plant dit de zaden voor de toekomst van deze persoon, van de gemeenschap of de maatschappij. Dat is Hacer noche voor mij, een oefening in luisteren, een narratieve band, een intieme veelheid”.

• Álvaro Vicente, Madrid, 06.04.2022
• Álvaro Vicente is een journalist, met een specialisatie in de podiumkunsten, en toneelschrijver. Hij was oprichter en 10 jaar lang directeur van het tijdschrift Godot en leidt nu het tijdschrift Dramática gepubliceerd door Centro Dramático Nacional.