18 — 22.05.2025
In 1947 stond de Duitse toneelschrijver Bertolt Brecht terecht in de Verenigde Staten, voor het House Un-American Activities Committee dat belast was met het bestrijden van communistisch activisme. De lijst van absurde vragen die Brecht tijdens zijn proces moest beantwoorden, vormt het uitgangspunt voor deze aangrijpende nieuwe voorstelling van Lina Majdalanie en Rabih Mroué.
Four Walls and a Roof behandelt thema’s als ballingschap, processen tegen subversie, het humanistische toevluchtsoord van een onvindbaar elders. De verontrustende vaststelling dat ook een zogenaamd democratisch land een streng verbod op bepaalde uitspraken kan handhaven, echoot door de voorstelling. Geconfronteerd met de opkomst van politiek rechts overal ter wereld, en zich baserend op hun eigen vrijwillige emigratie tien jaar geleden van Beiroet naar Berlijn, onderzoeken de twee kunstenaars de beschuldigingen aan het adres van Brecht in het licht van de toenemende inperking van de vrije meningsuiting.
Het duo combineert hun kenmerkende speelse benadering van theater met de aanwezigheid van een pianist op scène die muziek van Brecht en Eisler uitvoert. Deze historische evocatie gaat politieke beschouwingen over het heden niet uit de weg, en zet ons terecht aan het denken: hoe vrij en open is de liberale democratie waarin we leven werkelijk?
"Hun humor, hun meelevende aanwezigheid die kwetsbaarheid niet uit de weg gaat, en hun gevoel voor zowel visuele als tekstuele montage vormen mozaïeken die het publiek telkens uitnodigen tot spel en reflectie." - Fabienne Darge, 2024, Le Monde
"Als twee koorddansers geven ze ons via hun kwetsbaarheid en scherpzinnigheid een beter inzicht in onze hedendaagse geschiedenis. Zo zouden we de urgentie van hun theaterambitie kunnen samenvatten." - Marie-José Sirach, 2024, l'Humanité
Volgens Marx herhaalt de geschiedenis zich twee keer, eerst als een tragedie, daarna als een klucht. Maar als de geschiedenis zich een derde, vierde, of een oneindig aantal keren zou herhalen, wat zou er dan gebeuren? De herhaling is waarschijnlijk slechts bedrieglijk en oppervlakkig, maar moeten we ze dan zomaar naast ons neerleggen? Walter Benjamin toont ons de kern van het probleem: voor hem is de geschiedenis een en dezelfde catastrofe, die voortdu- rend de ene puinhoop op de andere puinhoop stapelt. Dat de geschiedenis ons verlicht is zeker, maar ze kan ons ook verblinden.
Brecht ontvluchtte Nazi-Duitsland in 1933. Acht jaar lang trok hij door Europa, tot hij in juli 1941 in de Verenig- de Staten aanbelandde. In 1947 werd hij vanwege zijn poli- tieke overtuigingen opgeroepen voor een hoorzitting van het House Committee on Un-American Activities (HUAC), belast met het bestrijden van communistisch activisme.
Jaren na het lezen van het procestranscript en zijn ver- klaring –die hij nooit heeft mogen voorlezen– spoken deze twee teksten plotseling weer door ons hoofd. Is de enige manier om ons ervan te bevrijden niet er actief mee aan de slag gaan?
We ontdekken ook een derde tekst die hij schreef in 1950 naar aanleiding van de veroordeling van zijn collega’s, met wie hij samen op de beklaagdenbank zat. Brecht hekelt hier- in wat hij een ‘Koude Executie’ noemt (een verwijzing naar de Koude Oorlog). De beschuldigde wordt niet opgesloten of ter dood veroordeeld, maar krijgt een veel zwaardere straf, uitgevoerd door de artistieke en culturele ‘industrie’ zelf: de ‘misdadiger’ wordt op de zwarte lijst gezet, krijgt geen werk meer en eindigt in werkloosheid.
Is dit niet precies wat we vandaag zien gebeuren, ondanks alle contextuele, politieke, sociale en historische verschillen? Een gecoördineerde en exponentiële beknot- ting van de vrijheid van meningsuiting? Uitnodigingen, prijs- uitreikingen, lezingen, theaterstukken en tentoonstellingen worden geannuleerd. Schrijvers en kunstenaars worden publiekelijk beschuldigd en veroordeeld. Journalisten en academici verliezen hun baan. Publieke financiering wordt afhankelijk van politieke gehoorzaamheid. En de lijst blijft groeien.
Tot vandaag zijn wereldwijd ontelbaar veel mensen op de vlucht. De oorzaken en omstandigheden zijn net 9 zo verschrikkelijk als die van Brecht, en de hele wereld is in zekere mate medeverantwoordelijk. Ze zoeken een toevluchtsoord in landen die democratischer zijn en waar meer ruimte is voor vrije meningsuiting. Althans, dat dach- ten ze. Maar de realiteit heeft hen ingehaald. Ze haalt de hele wereld in. Net zoals ze destijds Brecht inhaalde.
Wij, Rabih en Lina, zijn niet uit Libanon gevlucht. We hebben bewust ons land verlaten om een persoonlijk en professioneel leven op te bouwen op een democratischere plek, die meer stabiliteit en ruimte biedt voor vrije menings- uiting. Althans, dat dachten we. Wat Brecht aanklaagt in het tweede deel van zijn verklaring, evenals de inhoud van het proces, sluit naadloos aan bij de nachtmerries die ons de laatste tijd –tussen droom en werkelijkheid– achtervolgen, kwellen en tot waanzin drijven: vurige en wanhopige –maar vooral nutteloze – discussies met onbekende en vijandige personen, zelfvoldane blikken die op ons neerkijken –als ze überhaupt de moeite nemen ons aan te kijken– zonder ons werkelijk te zien, zonder ons echt te horen.
Four Walls and a Roof is gebaseerd op deze twee teksten en het proces van Brecht, soms op onze eigen ervaringen, en op andere documenten.
Lina Majdalanie, maart 2025
Presentatie: Kunstenfestivaldesarts, Beursschouwburg
Geschreven en geregisseerd door: Lina Majdalanie, Rabih Mroué | Uitgevoerd door: Henrik Kairies, Lina Majdalanie, Rabih Mroué | Dramaturgie: Sandra Noeth | Alle songs gecomponeerd door Hanns Eisler en geschreven door Bertolt Brecht | Bijkomende muziek gecomponeerd door Henrik Kairies | Technische leiding: Thomas Köppel | Fotografie: Elisabeth Hauptmann - Akademie der Künste, Berlin, Bertolt-Brecht-Archiv, Fotoarchiv 1/86
Productie: Festival d’Automne à Paris, CENTQUATRE-PARIS | Coproductie: Kunstenfestivaldesarts, Berliner Festspiele in het kader van ‘Performing Exiles’, HAU Hebbel am Ufer, Künstler*innenhaus Mousonturm, Residenz Schauspiel Leipzig, Kampnagel Internationale Kulturfabrik, Forum Freies Theater
Ondersteund in het kader van Bündnis internationaler Produktionshäuser | Met dank aan Brecht Archives (Julia Hartung, Yvonne Büdenhölzer), CENTQUATRE-PARIS, Künstler*innenhaus Mousonturm, Joana Hadjithomas, Khalil Joreige, Urs Koerner, Nikolaus Müller-Scholl, Ludmila Pogodina, Walid Raad, Ivan Txaparro, Anna Wagner, Maximilian Zahn, Andrei Zavalei
Voorstellingen in Brussel met de steun van de Franse Ambassade in België en het Institut français Paris als deel van IF Incontournable



