Volgens Marx herhaalt de geschiedenis zich twee keer, eerst als een tragedie, daarna als een klucht. Maar als de geschiedenis zich een derde, vierde, of een oneindig aantal keren zou herhalen, wat zou er dan gebeuren? De herhaling is waarschijnlijk slechts bedrieglijk en oppervlakkig, maar moeten we ze dan zomaar naast ons neerleggen? Walter Benjamin toont ons de kern van het probleem: voor hem  is de geschiedenis een en dezelfde catastrofe, die voortdu- rend de ene puinhoop op de andere puinhoop stapelt. Dat  de geschiedenis ons verlicht is zeker, maar ze kan ons ook verblinden.  

Brecht ontvluchtte Nazi-Duitsland in 1933. Acht jaar  lang trok hij door Europa, tot hij in juli 1941 in de Verenig- de Staten aanbelandde. In 1947 werd hij vanwege zijn poli- tieke overtuigingen opgeroepen voor een hoorzitting van  het House Committee on Un-American Activities (HUAC), belast met het bestrijden van communistisch activisme.  

Jaren na het lezen van het procestranscript en zijn ver- klaring –die hij nooit heeft mogen voorlezen– spoken deze  twee teksten plotseling weer door ons hoofd. Is de enige manier om ons ervan te bevrijden niet er actief mee aan de slag gaan? 

We ontdekken ook een derde tekst die hij schreef in 1950 naar aanleiding van de veroordeling van zijn collega’s, met  wie hij samen op de beklaagdenbank zat. Brecht hekelt hier- in wat hij een ‘Koude Executie’ noemt (een verwijzing naar  de Koude Oorlog). De beschuldigde wordt niet opgesloten of ter dood veroordeeld, maar krijgt een veel zwaardere straf, uitgevoerd door de artistieke en culturele ‘industrie’ zelf: de ‘misdadiger’ wordt op de zwarte lijst gezet, krijgt geen werk meer en eindigt in werkloosheid.  

Is dit niet precies wat we vandaag zien gebeuren, ondanks alle contextuele, politieke, sociale en historische  verschillen? Een gecoördineerde en exponentiële beknot- ting van de vrijheid van meningsuiting? Uitnodigingen, prijs- uitreikingen, lezingen, theaterstukken en tentoonstellingen  worden geannuleerd. Schrijvers en kunstenaars worden publiekelijk beschuldigd en veroordeeld. Journalisten en academici verliezen hun baan. Publieke financiering wordt afhankelijk van politieke gehoorzaamheid. En de lijst blijft groeien.

Tot vandaag zijn wereldwijd ontelbaar veel mensen op de vlucht. De oorzaken en omstandigheden zijn net  9  zo verschrikkelijk als die van Brecht, en de hele wereld is in zekere mate medeverantwoordelijk. Ze zoeken een toevluchtsoord in landen die democratischer zijn en waar  meer ruimte is voor vrije meningsuiting. Althans, dat dach- ten ze. Maar de realiteit heeft hen ingehaald. Ze haalt de  hele wereld in. Net zoals ze destijds Brecht inhaalde.

Wij, Rabih en Lina, zijn niet uit Libanon gevlucht. We hebben bewust ons land verlaten om een persoonlijk en professioneel leven op te bouwen op een democratischere  plek, die meer stabiliteit en ruimte biedt voor vrije menings- uiting. Althans, dat dachten we. Wat Brecht aanklaagt in het  tweede deel van zijn verklaring, evenals de inhoud van het proces, sluit naadloos aan bij de nachtmerries die ons de laatste tijd –tussen droom en werkelijkheid– achtervolgen, kwellen en tot waanzin drijven: vurige en wanhopige –maar vooral nutteloze – discussies met onbekende en vijandige personen, zelfvoldane blikken die op ons neerkijken –als ze überhaupt de moeite nemen ons aan te kijken– zonder ons werkelijk te zien, zonder ons echt te horen.  

Four Walls and a Roof is gebaseerd op deze twee teksten en het proces van Brecht, soms op onze eigen ervaringen, en op andere documenten. 

Lina Majdalanie, maart 2025