Yikakou

Juli 2024. Nadia trekt naar de plaats van haar kindertijd, op zoek naar Yikakou, het dorp van haar vader. Op zoek... want Yikakou –letterlijk ‘Kom sterven!’, als een waarschuwing aan het adres van wie het zou durven aan te vallen, het dorp dat gevreesd werd voor de kracht en de moed van zijn inwoners –bestaat niet meer... Een ander in vergetelheid geraakt Macondo (1). Yikakou werd overwoekerd door een bos en verdween na het uitspreken van enkele toverspreuken tijdens ruzies. Maar de verhalen van de bewoners die vertrokken zijn richting de stad of omliggende dorpen, worden er nog steeds gefluisterd. De verhalen van degenen die gebleven zijn, liggen onder de bomen. Want op deze plek begroeven mensen hun dierbaren achteraan de percelen, naast de levenden. Een weg van rode aarde, een melkachtige hemel, vlinders en overal groen, het dichtstbijzijnde dorp bevindt zich op enkele kilometers... Een aanwijzing per telefoon, het huis en de graven zouden zich achter de stam van een grote kapokboom bevinden. We komen terug met helpende handen en de machetes van familieleden die in een naburig dorp wonen. Na een uur of twee komen de eerste graven tevoorschijn, dat van de grootvader is naar de weg gericht, zoals de andere graven in het dorp, dat van de vader in de richting van Mekka. Dan wordt het grote huis zichtbaar, één van de weinige stenen huizen in het dorp. De bananenbomen veroorzaken grote groene scheuren in het beton. We blijven op de drempel staan...

De koord moet ergens aan vastgeknoopt worden...
 

Thuiskomen in het dorp is de weg terugvinden, het pad, het andere uiteinde van de koord zodat ze ons niet ontglipt. De vader terugvinden, een complex, vereerd personage, de grootmoeder terugvinden, zij die Nadia haar tweede naam gaf, Gbahihonon, de ‘vrouw die zegt wat ze ziet’. Een vrouw met een sterk karakter, draagster van kennis. Gbahihonon, zo herinneren we ons, beschermde de kleine gemeenschap tegen aanvallen, of ze nu fysiek of mystiek waren, en kon de toekomst van pasgeborenen voorspellen. In deze verhalen ook andere vrouwen van de familie terugvinden, stichtende maar vaak miskende figuren, die in de schaduw van het geheugen aan de oorsprong maar ook aan de ondergang van heerschappijen en stammen hebben gestaan. Zoals Dô-Kamissa, een oudere vrouw die onheus werd behandeld door haar broer, en zichzelf verandert in een buffel om zijn land te vernielen. Een orakelvrouw, zij die de koning, Naré Maghann Konaté, listig dwong tot een huwelijk met Sogolon Kandé, een lelijke gebochelde vrouw, de dubbelgangster van Dô-Kamissa, die ook wordt geassocieerd met de figuur van de buffelvrouw. Uit deze bijzondere verbintenis wordt later Soundiata Keita geboren, en het epos dat de eeuwen heeft overleefd.

Een territorium op scène...
 

Het toneel wordt het territorium van herinneringen en verkenningen, bezaaid met papieren ‘Lotussen’ die bezwete voorhoofden deppen, bevuild met porseleinaarde en karitéboter als de sporen en littekens van een overhoop gehaald leven... Het dorp installeert zich er, de afwezigen nemen hun plaats in, kinderspelletjes weerklinken, de geruchten van het dagelijks leven, de geluiden van het bos, de zuchten tijdens de huwelijksnacht van de koning en de lelijke vrouw, de eerste verlangens... Nadia laat zich bewonen door deze stemmen, ontleend aan collectieve en persoonlijke herinneringen. Ze laat zich hierbij omringen door Salimata, één van de weinige balafonspeelsters in Burkina Faso, en door Charlotte, een Ivoriaanse Zouglouzangeres, beschermster van de gebruiken en verhalen uit Abidjan. Afwisselend medeplichtigen en getuigen, opjagend en opgejaagd, van gedaante veranderend, wagen de drie vrouwen zich aan deze onzekere, epische reis...

• Virginie Dupray, april 2025
• Vertaald door Annabel Debaenst

(1) Macondo is een verwijzing naar de fictieve stad beschreven in de roman Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel García Márquez [red.]