Tekst van filmfragment

Dit wonder bestaat erin dat we bijeen zijn gekomen in een van de beste zalen van de Sovjet-Unie. Dat we aanwezig zijn op de nationale televisie en dat we de kans krijgen om de bestaande psychotherapeutische mogelijkheden aan de hele natie over te dragen. Voordat we onze handeling van psychologische beïnvloeding uitvoeren, wil ik jullie waarschuwen, ik beschouw onze sessie als reeds begonnen, letterlijk vanaf de eerste seconde dat onze communicatie startte, ik geloof dat dat het moment is waarop genezing wordt geactiveerd.

• Uit Anatoly Kashpirovsky, Healing Session 1, 1989, Moskou

Het helende bos

Filipa Ramos – Wat leidde je aanvankelijk naar het bos van Arslanbob?

Saodat Ismailova – Arslanbob ligt in het zuiden van Kirgistan en laat zich vertalen als “tijgerpoort”. Ik ontdekte het Arslanbob-bos tijdens mijn onderzoek naar de Turantijger, die in Centraal-Azië leefde en in de jaren ‘60 uitstierf. Als antwoord op dat verlies maakte ik de film The Haunted (2017). Wat de plek nog fascinerend maakt, is het feit dat het het oudste en grootste natuurlijke walnotenbos ter wereld is. Walnoten vertonen specifiek gedrag: ze produceren blijkbaar meer koolstofdioxide dan zuurstof en geven gifstoffen vrij die hallucinogene effecten hebben op mensen en dieren. Toen we opgroeiden, waarschuwden onze ouders ons ervoor om niet onder walnootbomen te slapen, omdat dit volgens de legende andere entiteiten kon aantrekken, onze angsten tastbaar kon maken of een achtervolging door slechte geesten kon uitlokken. De gesprekken met mensen die dit walnooteffect hebben ervaren, wezen erop dat het geen luchtige, maar een meestal enorm verstikkende ervaring was.

In deze heilige ruimte van een eeuwenoud bos, dat rijk is aan verhalen, legendes en waar de graftombe van een belangrijke plaatselijke heilige ligt, werden het onvoorspelbare gedrag van een boom, de manier waarop die de omgeving beïnvloedt en de hallucinogene eigenschappen van walnoten de focus van mijn onderzoek.

Met Arslanbob: The Healing Forest toon je hoe cinema buiten een gesloten, donkere ruimte kan plaatsvinden. Waarom koos je voor een bos?

Ik werk sinds 2022 rond het Arslanbob walnotenbos en ik werk parallel nog aan een film, die ik tegen 2026 wil afwerken. Toen ik het Arslanbob-bos voor het eerst bezocht, wilde ik eerst een film maken die de handeling van het wandelen vastlegt, omdat het bos zelf ons tot die ervaring uitnodigt. Toen Kunstenfestivaldearts me vroeg om een performatief project in een bos te creëren, dacht ik eraan om twee bossen met elkaar te verbinden –Arslanbob en het bos waar we ons in zullen bevinden, alsof ze een onzichtbare relatie en dialoog met elkaar delen. De presentatie in Brussel onderzoekt en herhaalt enigszins de handeling van het wandelen. Tijdens de uitbouw van het project heb ik begrepen dat wandelen het denkproces ook weerspiegelt: het verlegt grenzen, verkent onontgonnen gebieden en legt onverwachte mysteries bloot die ogenschijnlijk ongerelateerde verhalen met elkaar kunnen verbinden.

Het is interessant dat zowel cinema als natuurlijke psychotrope substanties hallucinaties kunnen veroorzaken – een soort luchtspiegelingen die uit het zicht verdwijnen maar niet uit onze geesten, waar ze ingeprent blijven. Het is niet de eerste keer dat je je bezighoudt met visioenen en geesten die zowel in de natuurlijke als in de menselijke wereld voorkomen. Kun je meer vertellen over die interesse van jou...

Ik denk dat het een soort permanente beweging is naar het onzichtbare, het ongrijpbare en het ondefinieerbare dat alles beïnvloedt. Cinema heeft de kracht om ons mee te voeren naar een andere wereld waarin we onze fysieke grenzen kunnen overstijgen en voorbij de beperkingen van tijd en ruimte kunnen bewegen. Cinema geeft ons de mogelijkheid om een imaginaire wereld te betreden, die volgens mij sterk op onze droomwereld lijkt.

Arslanbob is een wandeling door het bos dat een echo is van het Arslanbob-bos en zijn bedwelmende kracht. Tijdens onze hallucinogene tocht komen we via film en gebaren terecht in het meest verontrustende en recente hoofdstuk van het collectieve geheugen van de voormalige Sovjet-Unie.

Door een verhaal van hallucinatie met hypnose te laten interfereren, belanden we bij de figuur van Anatoly Kashpirovsky, een Sovjet hypnotiseur en genezer, die erg belangrijk werd tijdens de val van de Sovjet-Unie. Zijn helende tv-sessies, uitgezonden op de belangrijkste zender, werden door miljoenen mensen bekeken. Die kijkers waren enerzijds op zoek naar genezing via het scherm en anderzijds naar een spirituele goeroe die hen in turbulente tijden een houvast kon bieden.

Misschien is dit een visioen dat ik zou hebben als ik in slaap zou vallen onder een walnootboom in het Arslanbob-bos; een beklemmende en verstikkende perestrojka-periode, die vol tegenstrijdigheden zat en een stempel heeft gedrukt op iedereen die ze meemaakte. Het werk is ook een reflectie op de manipulatie en propaganda die ons vandaag overweldigen. De natuurlijke geluiden in het Arslanbob-bos zullen ons echter geleidelijk uit die verontrustende droom halen, om ons zachtjes terug naar het heden te leiden.

Twee performers zullen het publiek begeleiden. Wat is hun rol en welke instructies krijgen ze? En hoe was het voor jou om te werken met iemand die geen rol speelt in een film, die je niet kunt monteren?

Het gaat om twee performers met wie ik al heb samen- gewerkt: Muhtor Asrorov en Durdona Tilavova. Ze hebben erg verschillende rollen in de performance. Muhtor is verbonden met het publiek; hij stelt de mensheid voor en treedt op als een reisgids. Durdona’s aanwezigheid is daarentegen afstandelijk en bijna transparant, ze belichaamt de herinneringen van het bos, de bladeren, de aarde of de geesten die in de visioenen opduiken. Ze observeert ons tot wij, de toeschouwers, ons geobserveerd voelen. Dat is exact hoe ik me voelde in het Arslanbob-bos.

De performatieve vorm geeft een ander gevoel van onafhankelijkheid in vergelijking met film. Ik bevraag regelmatig de rigiditeit van film; wanneer je uit de postproductie komt, ligt alles vast. Hier zal het stuk echter blijven evolueren. Bovendien bevat de voorstelling een 25-minuten durende film, het voelde natuurlijk voor mij om die te maken. Die film hielp me om me over te geven aan de performatieve vorm, door het geheel te zien als een bosbioscoop.

Geloof je erin dat cinema en performance het mogelijk maken om een ervaring over te zetten van de ene omgeving naar een andere plek? Wat zou je willen dat er gebeurt wanneer mensen deelnemen aan dit werk?

Ik hoop dat we de aanwezigheid van het bos zullen ervaren, ons erdoor omgeven zullen voelen, en dat we er op de één of andere manier in opgaan, zodat we een grotere aanwezigheid kunnen voelen –een aanwezigheid die voor ons bestond en na ons zal blijven bestaan. Hoewel Arslanbob een redelijk figuratief werk is, hoop ik dat het ons meeneemt naar een ruimte waarin de mens niet centraal staat en ons eraan herinnert dat we slechts een klein hoofdstuk van een grotere tijd zijn.

Ik hoop ook dat het publiek verloren zal lopen in het bos –niet op een fysieke manier, maar eerder mentaal, als ze proberen de verhaallijnen en gewaarwordingen samen te brengen, en zich afvragen waarom we in het bos zijn zonder een definitief antwoord te vinden. Misschien kunnen we op een bepaald moment deze mentale zoektocht naar rede en context loslaten, zodat ons lichaam zich kan ontspannen en onze geest stopt met verwerken, en we simpelweg kunnen luisteren en observeren. En misschien achtervolgt het bos sommigen van ons of neemt het ons mee op een reis, misschien raken we gehypnotiseerd door bepaalde beelden en geluiden, of misschien ontdekken we recente geschiedenis, een herinnering die nog moet worden verwerkt en die in onze dromen blijft rondspoken.

• Interview door Filipa Ramos in april 2025
• Vertaald door Annabel Debaenst

Filipa Ramos schrijft over kunst, film en dieren. Ze cureert tentoonstellingen, filmvertoningen en live events rond deze onderwerpen. Ze is docente aan het Institute Art Gender Nature van de FHNW Academy of Art and Design in Basel. Haar recentste boek, The Artist as Ecologist (2025), onderzoekt de manieren waarop hedendaagse kunstenaars omgaan met het milieu.