Czastki Kobiety – Pieces of a Woman

Een ontmoeting met Kornél Mundruczó

Pieces of a woman snijdt een onderwerp aan dat zelden op het podium wordt voorgesteld: de geboorte en het verlies van een kind. 
Pieces of a women verhaalt het verloop van het rouwproces. Het stuk is in twee bedrijven onderverdeeld. In het eerste deel is een bevallingsscène te zien. Omdat het onderwerp  tegen het theatrale genre indruist, rees bij mij de vraag over de mogelijkheden om een bevalling op een waarachtige en bekijkbare manier op een theaterpodium te brengen. Allen ervaren we wat een geboorte is, als kind of als ouder. Het is dus een beleving die we allen delen, maar haar traumatische impact blijft in de taboesfeer hangen. Ik heb me afgevraagd of dit soort scène het theater niet overstijgt. De emotionele ervaring voor de acteurs en voor de toeschouwers is reëel. Om een aantal van die vragen te omzeilen hebben we voor dit eerste bedrijf de filmische materie verkozen. Bijgevolg neemt het publiek de gebeurtenissen op een subjectieve manier in zich op, zonder de rol te spelen van een onbeduidend voyeur. Een tijdsboog en een bocht in de dramaturgie splitsen het stuk in twee delen. In het tweede bedrijf is het de moeder die het psychotrauma van het verlies van haar kind verwoordt. De scène speelt zich af in een traditionele theatersetting: de eetkamer van een gezin. In het tweede deel rijzen een aantal vragen over de intergenerationele relaties en wordt gepercipieerd hoe de leden van een gezin door de weergalm van het drama dat op hen neerkomt worden geraakt en geïmpliceerd. In het bijzonder volgen we Maja, de jonge moeder die een strijd levert om zich doorheen haar persoonlijk rouwproces te loodsen, en dit tegen de familiale conventies en moraal en ook tegen de maatschappelijke taboes in. Dit alles wordt vrij eenvoudigweg tot leven gebracht, tijdens een gezinsdiner dat zich a priori als een alledaagse maaltijd aandient. De problematiek ontplooit zich verder doorheen de tijd die samen wordt doorgebracht en is zichtbaar in de eenvoudige gedragingen en in nauwelijks waarneembare details. Die schijnbare normaliteit is allermoeilijkst op te bouwen en verleent ons de mogelijkheid om ons met de personages te identificeren, om tot een bepaalde perceptie van de werkelijkheid te komen. 

Ook al is het onderwerp universeel, erover praten is pas nu eindelijk ‘geoorloofd’. Neigen uw krachtlijnen eerder naar thema’s en naar een hyperrealistische esthetiek die bij de film aanleunt? 
Om de dramaturgie van Pieces of a woman te ontwerpen hebben we verscheidene workshops op touw gezet om ons in de karakter eigenschappen van de personages in het stuk te verdiepen. We hebben bijvoorbeeld  hun stambomen opgemaakt, in hun psychologie gespit en onderzocht hoe die in relatie stond met de psychologie van de acteurs. Daarnaast hebben we kraamafdelingen bezocht en zijn we in gesprek gegaan met het ziekenhuispersoneel. Om het stuk zo dicht mogelijk bij onze waarnemingen te doen aansluiten was de auteur, Kata Wéber aanwezig bij de totaliteit van het onderzoeksproces. Het realisme-issue in een theatercontext is echter bijzonder moeilijk weer te geven omdat we niet geconfronteerd worden, zoals de theaterconventies het voorschrijven, met de werkelijkheid in de documentaire zin van het woord, hoewel de handelingen heel reëel zijn. En ook het filmische “realisme” biedt geen soelaas. Ik wil in het theater het middel traceren om het maximaal te vermenselijken, door de acteurs de weg te tonen naar een performance waarin ze in de eerste plaats bezig zijn zichzelf te zijn, zo dicht mogelijk samen te vallen met hun eigen waarheid of met die van het personage. De hyperrealistische esthetiek van het decor is slechts een ondersteuning van die zoektocht. Het is voor de acteur een fundamentele queeste om helemaal zichzelf te zijn, aanwezig en tegelijk zijn personage. Gezien ik me tussen beide kunstvormen voortbeweeg, kan ik met zekerheid beweren dat film en theater tegenover elkaar staan. Er bestaat mogelijks een stijl die dicht bij de filmkunst komt, door het hyperrealistische decor en spel, maar de zogenaamde cinematografische benadering bij het toneelgebeuren lijkt me hachelijk en minder interessant. Ik verkies de term poëtische stijl in die zin dat de relatie tot tijd evenzeer van de realiteit is ontkoppeld als van de tijdelijkheid van een film. We hebben bijvoorbeeld de bevallingsscène in het eerste bedrijf in een opname van 27 minuten gefilmd, wat niet bekijkbaar zou zijn in een film en ondenkbaar in de realiteit. Het eerste bedrijf wordt gefilmd vanuit het perspectief van de baby gedurende Maya’s bevalling, in haar eigen appartement, dit om een immersieve situatie in het leven te roepen die in scherp contrast staat met het tweede bedrijf dat zich in het appartement van Maya’s moeder afspeelt.
 
Ik geloof in het belang van verhalen en hier kan mijn benadering als cinematografisch bestempeld worden. Ik ben voortdurend op zoek naar nieuwe verhalen. Dat is de reden waarom ik het belangrijk vind om met een hedendaagse auteur te werken, zoals de Grieken in de Oudheid het ook deden. Echter, wat hier getoond en gezegd wordt is eerder poëtisch dan realistisch. Het decor is zo echt mogelijk, met bijzonder veel oog voor detail en het wordt zelf een meta-verhaal. Elk voorwerp verhaalt zijn eigen chronologie op een voelbare wijze en opent een deur naar onzichtbare historische tijden. Het kader waarin het verhaal van Maja zich afspeelt is heel specifiek en dat is net waarin voor de toeschouwer de vrijheid van verbeeldingskracht, van toe-eigening of van interpretatie schuilt. Er zijn evenveel standpunten als personages, wat de toeschouwer een waaier aan inzichten verschaft, hetzij hij ze benadert vanuit een intellectueel standpunt, hetzij vanuit een gevoelsmatige instelling, dit om geen enkele boodschap noch interpretatie af te dwingen. 

Je sprak over het taboe rond het verlies van een kind…
Het zijn onderwerpen die onder de radar blijven in onze huidige maatschappijen, meer bepaald in Oost-Europa. Ongeveer 26% van de vrouwen ervaren er het verlies van een kind tussen de geboorte en het 4de levensjaar. Er is hier dus geen sprake van uitzonderingsgevallen, maar toch blijft het taboe stevig overeind. Daarom is het onderwerp op zich voldoende provocerend om de vorm of de stijl niet aan te schroeven. Een ander en één van de belangrijkste taboes betreft de intergenerationele overdracht van psychische trauma’s. Het fenomeen werd  bewezen na onderzoek in de genetische wetenschap. De 20ste eeuw was dermate dramatisch dat we allen potentieel sporen in ons dragen van een genetisch psychisch trauma, ten gevolge van de oorlog of van een autoritair politiek regime. Welke zijn dan, doorheen de opeenvolgende generaties, de aanpassingsprocessen van dergelijke verhalen en de veerkracht ten opzichte van de stigma? Onze problemen of psychische trauma’s zijn soms terug te vinden in het leven van onze ouders of grootouders… In het stuk vecht Maja de standpunten van alle gezinsleden aan over hoe het rouwproces zich dient af te spelen. Wanneer ze beslist  tegen de conventies in te gaan, wordt ze daardoor een echte heldin. In het stuk onderscheidt men 2 niveaus: de gezinscrisis en de maatschappelijke tradities die de psychische trauma’s verdringen. En zijdelings komt daarbij nog een derde verhaal, een onzichtbaar verhaal, de weerspiegeling van onze maatschappij: het verhaal van de vroedvrouw, Eva. Ze begaat een fout tijdens de bevalling, terwijl ze het leven van Maja wil redden. Ze is moreel onschuldig, gezien ze de bedoeling heeft Maja ter hulp te komen, maar voor de wet zijn we allen schuldig, zeker in de wereld van Franz Kafka. In het stuk worden de menselijke relaties onder de loep genomen. Elk gezinslid stelt zich extreem procedureel op en allen adviseren ze Maja de vroedvrouw voor het gerecht te dagen om zich te wreken en om alsnog uit deze tragedie een financiële compensatie te incasseren. Een gedragslijn die significant is voor onze maatschappij en voor haar individualistische aanpak. Zo stellen we ons de vraag over de mogelijkheid tot communicatie in een maatschappij die danig verdeeld is. Is het nog mogelijk fundamentele gespreksonderwerpen te delen tijdens de maaltijd? Is de communicatie binnen het gezin mogelijk, teneinde de psychische trauma’s te helen? Het stuk is nooit sarcastisch noch ironisch, allesbehalve. Het is opgebouwd als reeks portretten van personages, zonder oordeel over hun daden. De uitdaging schuilt in zekere mate niet in de vorm, dan wel in de aangesneden onderwerpen. Maja is de sterkste figuur omdat ze erin slaagt zich los te rukken uit de conventies die haar door haar gezinsleden worden opgelegd. Ze verzet zich tegen “wat van haar wordt verwacht”. Maar allen zijn ze evengoed helden en antihelden, beurtelings moedig, dan weer oordelend en belerend.

• Interview uitgevoerd door Moïra Dalant op 13 februari 2020