Over STAGED?

“Titels zijn altijd sluitend en […] meestal zeer belangrijk […] Ze worden een metafoor, deel van het beeld van het stuk’”, beweerde Robert Whitman, verwijzend naar zijn performance Prune Flat van 1966. Het nieuwe stuk van Maria Hassabi heet STAGED? Een basisdefinitie van ‘staged’ (geënsceneerd) is gepland, of vooraf opgezet. Een vraagteken duidt een vraag aan, geeft uiting aan twijfel of onzekerheid over iets. STAGED? vindt plaats in een theater; wij verwachten dan ook een geënsceneerd en geregisseerd stuk. We betreden de speelruimte. Vier dansers zijn al aanwezig, verstrengeld in een gespannen opeenhoping op een helder roze tapijt. De belichting is ietwat overdreven. Tot zover lijkt het stuk geënsceneerd te zijn. Met grote precisie en betrokkenheid. Ieder detail is zorgvuldig overwogen. Het publiek neemt plaats rond de performers. Het vraagteken wordt een beklemmende aanwezigheid.

De titels van Hassabi’s eerdere werken zijn knipogen naar de conventies van het theater : SOLO en SoloShow (2009), SHOW(2011), Intermission (2013), PREMIERE (2013). Haar werk is geen deconstructie, maar een destabilisering en een verkenning van de bouwstenen van het theater – tijd/ruimte/publiek/performers – vanuit haar eigen perspectief. Haar creatiemethoden verwijzen naar vragen over aandacht, ervaring en waarneming. Ze ontwikkelt een heel persoonlijke bewegingstaal van stilte, of liever intensieve performances rond begrippen als ‘traag tempo’ of ‘snelheid van vertraging’, zoals ze het zelf omschrijft. In eerdere werken en ook in STAGED? wordt de beweging door de performers lang aangehouden, in die mate zelfs dat we de indruk krijgen geconfronteerd te zijn met stilte. Maar het is nooit stil. Het publiek volgt nauwgezet elk moment waarin de beweging zich ontplooit, en voelt ook zijn eigen ervaring van het kijken evolueren. Het wordt intens en uitdagend, maar ook meer visueel. Ademhaling, tranen, spiertrekkingen en rillingen worden plotseling ook zichtbaar. Deze veeleisende choreografische actie legt de nadruk op de radicale lichamelijkheid van het lichaam en vertroebelt de tegenstellingen tussen stilstaand en bewegend beeld, levendig en levenloos, dans en beeldhouwkunst.

In STAGED? worden de lichamen van de performers samengetrokken of uitgerokken. Hoofden worden gedraaid, armen of benen gaan de lucht in, er wordt een verstrengelde massa in voortdurende beweging gecreëerd. Daar waar in eerdere stukken de dansers los van elkaar verschenen, komen hier hun lichamen samen, drukken ze op elkaar, dragen ze de beweging samen. Het haptische moment is gekoppeld aan breekbaarheid en onzekerheid, maar de beeldkwaliteit van Hassabi’s choreografie heeft een driedimensionale sculpturale lichamelijkheid. De vier performers in STAGED?, verstrengeld en dicht bij de grond, creëren een sculpturale amorfe massa die door de opeenstapeling van aanhoudende bewegingen verandert. De performers zijn gevangen tussen schijnbaar passieve houdingen en actief verzet. Deze spanning wordt opgeroepen door de passieve en actieve versies van dezelfde titel. Zo is STAGING (2017) een versie van de ‘levende installatie’ die wordt uitgevoerd tijdens de openingsuren van een tentoonstelling. Hassabi is een van de weinige choreografen die zich met gemak beweegt tussen het theater en de tentoonstellingsruimte en de tegenstrijdigheden en conventies van beide contexten succesvol in haar werk inzet.

STAGED ging in première in The Kitchen in New York in de winter van 2016. Sindsdien is het stuk verder geëvolueerd en is de titel ook ietwat verandert. Het vraagteken onthult niet alleen de veranderingen die hebben plaatsgevonden van de première tot nu; het weerspiegelt ook het leven van het stuk. Het staat voor de erkenning van de paradox van de stilte, namelijk van de subversieve kracht van niet-gechoreografeerde bewegingen, op momenten die buiten onze controle vallen, die voorbij de choreografie gaan. De kunstenaar richt zich ook op de positie van het publiek.

Toeschouwers worden gedwongen om hun eigen kinesthetische en perceptieve grenzen op te zoeken en aangemoedigd om zich meer bewust te worden van hun manier van kijken; het is een uitnodiging om te vertragen en de verloren momenten van de choreografie gewaar te worden. Op dezelfde manier waarop Cage de stilte begreep, brengt Hassabi deze momenten tot in de kern van haar werk.

Om terug te keren naar het openingscitaat: in Whitmans Prune Flat creëren zijn ‘arme’ rekwisieten en decors een overtuigende optischeillusie terwijl ze nooit hun ware aard verbergen, maar eerder de omkeringenvan een externe werkelijkheid presenteren en het efemere enexcentrieke huldigen. Dus als een titel een metafoor wordt, een deel vanhet beeld van het stuk, dan is STAGED? zeker een belangrijke titel.

Ana Janevski, mei 2017