In de lente van 1975, enkele maanden voor zijn vroegtijdige dood, publiceert Pier Paolo Pasolini een artikel waarin hij het uitsterven van vuurvliegjes betreurt, een gevolg van industrialisatie, vervuiling en verstedelijking. Pasolini brengt dit ecologische verlies in verband met bredere culturele en politieke veranderingen en bekritiseert de homogeniserende effecten van de moderne vooruitgang. Hij stelt dat het nietsontziende streven naar productiviteit niet alleen de kwetsbare lichtjes van de natuur uitdooft, maar ook de magische aspecten van de samenleving uitwist. Zijn woorden waarschuwen ons voor culturele conformiteit en de verwerping van wat als ‘onproductief’ wordt bestempeld.
Vijftig jaar later zijn Pasolini's woorden nog steeds relevant. Ze weerspiegelen voor ons ook de fundamentele waarden van het festival, dat dit jaar zijn 30ste editie viert: een engagement om uiteenlopende visies en (kunst)vormen te verdedigen en ruimte te creëren voor debat en afwijkende meningen; om artiesten met eigenzinnige perspectieven en voorstellingen te ondersteunen en te presenteren aan een publiek.
Het festival opent met twee nieuwe creaties waar internationaal naar wordt uitgekeken en waarin vrouwelijke artiesten de omgeving waarin ze opgroeiden of werk(t)en kritisch bevragen. Carolina Bianchi presenteert een iconoclastische theatervoorstelling waarin ze mannelijkheid benadert als een machtig broederschap. Nadia Beugré onderneemt een reis naar haar geboortedorp waar ze in contact komt met haar vrouwelijke voorouders. Halfweg het festival presenteert Satoko Ichihara – voor het eerst te zien in een Brussels theater – een stuk over vegetarisme en de pornoficatie van de samenleving. Deze drie unieke stemmen uit respectievelijk Brazilië, Ivoorkust en Japan doorprikken met veel durf en zonder schroom verwachtingen en normen rond seksualiteit en identiteit.
In drie andere voorstellingen staat de keuze voor overdaad en controleverlies centraal. Mette Ingvartsen creëert een betoverend delirium van aanstekelijke dans; Miet Warlops nieuwe tour de force toont haar creatieproces als een krachtige golf die opkomt in haar hoofd en breekt op de scène; en María del Mar Suárez La Chachi maakt haar Brussels debuut met een gedeconstrueerde vorm van flamenco die ons als een lawine overvalt. We laten het kwantificeerbare, meetbare en nuttige achter ons en betreden met deze werken de oncontroleerbare wereld van genot en plezier.
Naast de overweldiging van overdaad is de broosheid van poëzie een andere manier om het verdwijnen van magie in onze samenleving tegen te gaan. Alberto Cortés brengt een ode aan poëzie, anonieme seks en de kwetsbaarheid van de nacht. Saodat Ismailova creëert in het Zoniënwoud een intense zintuiglijke ervaring geïnspireerd op de verhalen over hallucinaties in Centraal-Aziatische bossen. Radouan Mriziga's nieuwe creatie, voor zes dansers en een muzikante, roept de woestijn op als een plek van wijsheid en bezinning die ons op andere manieren naar de wereld doet kijken.
Poppentheater, een vorm die een magisch potentieel in zich draagt, speelt een prominente rol in deze editie met verschillende kunstenaars die poppenspel gebruiken om verhalen te vertellen die afwijken van het dominante discours. Justice Kasongo Dibwe presenteert voor het eerst zijn cinemarionette in Europa, een unieke weergave van de geschiedenis van uitbuiting in Congo, van koloniale tijden tot vandaag. In de nieuwste video-installatie van Wael Shawky lijken de personages zich te gedragen als marionetten. En William Kentridges legendarische Faustus in Africa! – een voorstelling die werd gepresenteerd in de beginjaren van het festival – keert in een herwerkte versie terug om deze 30ste editie af te sluiten.
Artistieke projecten die de minder zichtbare aspecten van een samenleving onderzoeken, haar politieke complexiteit en economische structuur, hebben steeds een centrale plek gekregen op het festival. Anacarsis Ramos verdiept zich samen met zijn moeder in vraagstukken over klasse en financiële kwetsbaarheid in Mexico; Gabriela Carneiro da Cunha buigt zich over de vervuiling van rivieren in het Amazonegebied met behulp van fotografie. Een ander boeiend onderzoeksdomein is stilte: Adeline Rosenstein bestudeert stilte binnen de context van de revolutionaire strijd; Lina Majdalanie en Rabih Mroué stellen het voortdurende zwijgen van Europa over Palestina aan de kaak. Choreograaf Mang Tri Ray Dewantara doorbreekt de westerse standaardisering van Balinese dans door live in dialoog te gaan met filmbeelden uit de koloniale tijd. Alles wat leeft, verzet zich tegen de menselijke drang tot vastleggen en (be)grijpen.
De notie van het ongrijpbare is een belangrijk thema geworden in recente edities, met werken die de grenzen van disciplines verleggen en het publiek uitnodigen in onbekende ruimtes. Beeldend kunstenares Ann Veronica Janssens presenteert haar allereerste performance op het festival, waarbij ze toeschouwers onderdompelt in een poëtisch samenspel van woorden en kleuren. Tarek Atoui en Noé Soulier ontwikkelen samen een magische creatie op het kruispunt van dans en beeldende kunst. Try Anggara creëert een ongrijpbare vorm waarin persoonlijke verhalen en het ritme van het openbare leven in Jakarta onverwacht transformeren tot een abstracte choreografie. Deze ‘onvatbaarheid’ ligt ook aan de basis van het project van Tianzhuo Chen en Siko Setyanto, en van een nieuwe experimentele vorm bedacht door Trajal Harrell, beide unieke ervaringen die de traditionele vorm van een voorstelling oprekken.
Deze en de vele andere artistieke projecten die je op de volgende pagina's en in mei kunt ontdekken, vormen samen de 30ste editie van het festival. Een editie die de triomfantelijke viering afwijst en resoluut kiest voor de kritische blik en reflectie. Een herbevestiging van de fundamentele missie van het festival: het heden in vraag stellen en op zoek gaan naar wat voorbij het zichtbare ligt. Het festival opent met een gratis dansvoorstelling van William Forsythe in de publieke ruimte, terwijl Rébecca Chaillon later tijdens een verrassingsperformance een subversieve taart serveert die de duistere lagen onder het begrip ‘feest’ blootlegt.
We sluiten deze festivaleditie af met de jaarlijkse Free School. Onder de titel The School of Fireflies onderzoeken we wat er vandaag dreigt te verdwijnen in steden en landschappen. Op het programma staan workshops, talks, poëzie en filmvertoningen rond actief verzet tegen gentrificatie, uitsterven en genocide. Van Anna Dantes' en Ailton Krenaks Selvagem tot Archivo de la Memoria Trans; van Revive Gaza's Farmland tot Jordi Colomers collectieve strategieën om gentrificatie tegen te gaan en een poëziebijdrage van Cecilia Vicuña in opdracht van het festival en terug te vinden in deze brochure.
We willen tijdens deze 30ste editie vieren maar ook stilstaan bij het behoud van de duisternis. Zodat we de vuurvliegjes kunnen zien, vechten tegen hun verdwijning, voorbij eenheidskoek en over grenzen heen. Het festival wil graag herinneren aan Pasolini's beroemde woorden: ‘They will teach you not to shine. And you will shine instead.’
Daniel Blanga Gubbay & Dries Douibi