Endgame

Endgame [Eindspel] van Samuel Beckett is een eenakter met vier personages. Het werd oorspronkelijk geschreven in het Frans (onder de titel Fin de partie); Beckett vertaalde het zelf naar het Engels. Het stuk werd voor het eerst opgevoerd in een Franstalige productie in het Royal Court Theatre in Londen op 3 april 1957. Samen met Wachten op Godot wordt het gezien als een van Becketts belangrijkste werken.

Personages

Hamm – kan niet rechtstaan en is blind.

Clov – de dienstknecht van Hamm; kan niet zitten. Werd als kind door Hamm in huis genomen.

Nagg – de vader van Hamm; heeft geen benen en leeft in een vuilnisbak.

Nell – de moeder van Hamm; heeft geen benen en leeft in een vuilnisbak naast Nagg.

Interpretatie

Het toneelstuk toont een universum dat zijn einde nadert maar zichzelf zou kunnen blijven herhalen; het einde waar alles naar lijkt te evolueren is onvermijdelijk en toch ongrijpbaar. De setting suggereert een ondergrondse schuilkelder, mogelijk na het uitbreken van een nucleaire holocaust. Critici herkennen in de dorre wereld die door de ramen zichtbaar is een post-nucleaire apocalyps, de ravage van de Holocaust of het verwoeste Normandische landschap waar Beckett in 1945 als vrijwillige ambulancier voor het Rode Kruis doorreed. De sfeer van dood en verwoesting in Endgame is ook een uitdrukking van het verlies dat Beckett rond de tijd van het schrijven van het stuk voelde. In 1954 ontdekte hij dat zijn broer Frank terminale longkanker had. De ziekte en dood van Frank, in het jaar waarin hij veel aan Endgame werkte, bracht een angst los bij Beckett die duidelijk zichtbaar is in zijn obessie met ‘het einde’, dat als een geest door het stuk dwaalt.

Endgame drukt een zeker bewustzijn van de absurditeit en zinloosheid van het menselijk bestaan uit, maar probeert ook betekenis te creëren door taal en verbeelding. Het stuk toont een cyclisch patroon van herhaling en een onvermijdelijke lineaire progressie naar het niets.

Endgame is geen autobiografie. Zoals in veel werken van Beckett worden duidelijkheid en referenties geweerd, net zoals ook elke verbondenheid met naoorlogse pogingen tot het verwerken van de historische ervaring worden geweerd. In Endgame zijn het niet alleen de materiële dingen, de pijnstillers, suikerpruimen en fietswielen die schaars worden. Moeilijker onder woorden te brengen, maar meer fundamenteel, is de erosie van betekenis, van het waardesysteem dat een dergelijk gevoel van tragedie vereist. In het stuk worden ouders in vuilnisbakken bewaard, is de dood van een moeder nauwelijks een vermelding waard en brengt het aanzicht van een kind een gewelddadige reactie teweeg. Er zitten lagen van parodie en zwarte komedie in de uitbeelding van Hamms verhouding met zijn ouders. Maar er is ook een sterk subversieve en schokkende weigering van de waarden van het leven, het gezin en de vooruitgang. Endgame voert de oudste en meest vereerde literaire vorm in de Westerse traditie – de dramatische tragedie – naar een laattijdig geloof en een verbijsterde moderniteit.