El Conde de Torrefiel

Toen El Conde de Torrefiel in 2010 een professioneel gezelschap werd,was de Spaanse democratie weggezakt tot een politiek-economisch dieptepunt. Veel hedendaagse kunstenfestivals in Spanje begonnen teverdwijnen; vandaag tel je ze op een hand. Gezelschappen stopten ermee,culturele instellingen verdwenen van de kaart en veel Spaansekunstenaars gingen in het buitenland op zoek naar een gunstigerartistiek klimaat. Wij – maar zeker niet alleen wij – besloten te blijven. Dat hield wel in dat we onszelf moesten heruitvinden en dat we de voorwaarden waarbinnen we werken opnieuw moesten scheppen. De voorstelling waarmee we op het Kunstenfestivaldesarts staan is een weerslag van die politiek-economische achtergrond.

Ons gezelschap is gelukkig nog steeds jong en flexibel. Vaak laten we ons leiden door de dynamiek van trial-and-error en daardoor is onze manier van werken bij ieder project verschillend. Hoewel de kern van de groep bestaat uit twee artistieke leiders, Tanya Beyeler en Pablo Gisbert, creëren we steeds vanuit collectieve processen. Dat doen we met een vaste technische en artistieke ploeg, maar tegelijk rekenen we voor ieder project op nieuwe mensen die onmisbaar zijn in het verwezenlijken van specifieke ideeën, met wie we graag willen werken en die het project verrijken met andere invalshoeken dan de onze. We werken steeds op basis van persoonlijke en artistieke affiniteit. We kiezen onze acteurs op basis van wie ze zijn en op basis van hun meest duidelijke kwaliteiten en creatieve capaciteiten. Zo vragen we van acteurs nooit iets anders dan zichzelf te zijn of iets te doen wat ze niet kunnen. We zijn nooit op zoek naar acteurs die transformeren, maar wel naar mensen die zich volledig inzetten voor een project. Wat voor ons telt, is dat de mensen met wie we werken een gevoel van noodzaak hebben, dat het project deel van hen wordt, want dat is het ook. Bij het begin van een proces vertrekken we doorgaans van een verzameling ideeën, concepten, referenties en een hoop beelden. Het begin is altijd een chaos waarin niets concreet is en alles mogelijk. Het enige wat we weten is met wie we willen werken. En het is door dat collectieve werk, via de repetities en de manier waarop acteurs omgaan met aanzetten, dat de voorstelling vorm krijgt. We proberen veel scènes uit, improviseren voortdurend en gaan aan de slag met allerlei verschillende teksten. Het repetitieproces blijft daardoor voortdurend ‘open’. Pas in de laatste twee weken voor de première maken we finale beslissingen en tot op de laatste dag houden we de mogelijkheid open dat alles opnieuw kan veranderen. We zien de artistieke ploeg als een expeditie in een woestijn waar niemand volledig veilig is.

Pablo Gisbert begon in 2005 teksten te schrijven voor het dansgezelschap La Veronal. Vanaf dat moment groeide zijn interesse voor dramaturgie. Zo ontstond de samenwerking met Tanya Beyeler, die voor hetzelfde dansgezelschap werkte: Pablo als dramaturg en Tanya als actrice. Doordat zowel Tanya als Pablo uit de theaterwereld komen en allebei in aanraking kwamen met dans, besloten ze in hun eigen gezelschap beide disciplines samen te brengen: aan de ene kant de dramaturgische constructie van een tekst en aan de andere kant choreografie en beweging.

We hebben altijd gezegd dat het werk van El Conde de Torrefiel het resultaat is van een spanningsveld tussen literatuur, beeldende kunst en choreografie, en nu zouden we daar nog veel meer aan toevoegen. We geloven namelijk dat om het soort theater te maken waar wij van houden theater op zich eigenlijk het laatste is wat je moet willen maken.

Wanneer we op het podium beginnen te werken hebben we altijd een vormelijk en esthetisch onderzoek als uitgangspunt dat erin bestaat een conflict te creëren tussen tekst en handeling: tussen wat je zegt en wat je doet. Dat doen we aan de hand van technieken zoals voice-over, projecties van teksten of monologen in de derde persoon zonder dialoog. Ook nu blijft die zoektocht nog steeds aan de basis liggen van wat wij maken, maar tegelijk ontstonden door onze eerdere ervaringen meer vernuftige strategieën die ons nieuwe paden deden bewandelen. Vandaag staan we eigenlijk op een kruispunt zonder te weten welke richting we precies uitgaan. De manier waarop Pablo schrijft, is ondertussen veranderd en we merken dat de manier waarop we omgaan met begrippen als ‘scenische tijdsverloop’ en ‘conflict’ is veranderd. Ons werk is nu abstracter en toch overtuigender. Het resultaat van ons onderzoek en onze experimenten met dramaturgische structuren werpt zijn vruchten af. Tegelijk blijft onze thematiek ongewijzigd: hoe leeft de mens vandaag?

Escenas para una conversación después del visionado de una película de Michael Haneke

Deze voorstelling ging in Barcelona in 2012 in première met een beperkt productiebudget. Tijdens het creatieproces waren we helemaal ondergedompeld in de wereld van de fanzines. We hebben er zelf ook een gemaakt met overschotten van ons theaterwerk (teksten, aanzetten tot scènes, kiemen van ideeën die nooit het licht hebben gezien). De directheid van fanzines en comic books beviel ons. We hielden van die typische grove en toch gevatte tekenstijl die telkens precies de essentie van een verhaal weet te vangen. Fanzines hebben een overtuigingskracht en kortheid die ons altijd al heeft geïnteresseerd. Het was ook in die periode, begin 2012, dat de crisis in Spanje volop woedde. In 2011 en 2012 onderging het land zware bezuinigen en werd de perversie zichtbaar van een overheid die niet de burger voor oog heeft, maar regeert vanuit de belangen van een grotere, onmenselijke en gezichtsloze kracht. De verzorgingsstaat werd ontmanteld, de zwakkere veroordeeld tot aanhoudende onzekerheid. Dat vertaalde zich iedere dag in een waaier van kleine tragedies, wanhoopsverhalen en een algemeen gevoel van onbehagen dat dag na dag tastbaarder werd. Onze omgeving verkeerde in een staat van ongeloof. In de stemmen van mensen rondom ons klonk woede en onzekerheid. Vanuit die context maakten wij een voorstelling die even gefragmenteerd is als de politieke en economische realiteit zelf.

Dit is ons derde stuk. Het eerste, La historia del rey vencido por aburrimiento (Geschiedenis van een koning die ten onder ging aan verveling),ontstond door het samenvoegen van drie kortere stukken waarinwe speelden met het vertragen en bijna tot stilstand brengen van beweging.In die drie stukken werkten we met dagelijkse voorwerpen enwekten we spanning op aan de hand van teksten die getoond werden metvoice-over of projecties. De tweede voorstelling heette Observen cómo el cansancio derrota al pensamiento (Observeer hoe vermoeidheid het denkenverslaat). Dit stuk was erg performatief en ging opnieuw uit van een conflict tussen tekst en beweging. De voorstelling bestaat uit een basketbalwedstrijd die via voice-over parallel loopt aan een andere, intellectuelere wedstrijd tussen een man en een vrouw die over levensvragen discussiëren. Beide wedstrijden worden met elkaar verbonden door het idee van fysieke vermoeidheid. Escenas para una conversación después del visionado de una película de Michael Haneke (Scènes voor een gesprek na een film van Michael Haneke) vloeide voort uit de wens een voorstelling te maken met dezelfde theatraliteit als ons eerste stuk en dezelfde conceptuele kracht als het tweede. Voor deze voorstelling vertrokken we meer vanuit de acteurs en performers. De monologen worden deze keer door acteurs uitgesproken, aan microfoons, al staan de vertolkers met hun rug naar het publiek om de afstand met dat publiek te bewaren en de focus meer op de abstracte beweging te leggen.

De titels van onze voorstellingen zijn vatbaar voor veel interpretaties. Ze verwijzen niet noodzakelijk naar iets concreets, maar dienen eerder als suggestie, als uitnodiging om te verbeelden en uiteindelijk ook te lezen. Michael Haneke heeft op het eerste gezicht niks met de voorstelling te maken, maar er is natuurlijk wel een verband. Voor ons zit er een soort rode draad in zijn films, iets wat je zou kunnen omschrijven met een term als alledaags fascisme. De verhalen in onze voorstellingen houden verband met dat alledaags fascisme, oftewel de machtsverhoudingen die onze stedelijke, westerse, kapitalistische en postindustriële samenleving in hun greep houden. We zochten naar een manier om die hegemonische orde te tonen aan de hand van het dagelijkse leven. We wilden de repressie tonen van alles wat buiten die orde valt. De gruwel van de massaproductie van onze subjectiviteit. De schuld, frustratie, zwakte, eenzaamheid en angst die ontstaan door het onvermogen aan die hegemonische schema’s te voldoen. De verhalen die we verzamelden, komen trouwens net als wij uit Barcelona en baden daardoor in een mediterrane en barokke sfeer.

We hebben op basis van twee bronnen aan deze voorstelling gewerkt. Ten eerste de tekst. Die wordt op verschillende manieren gebracht (door acteurs, projecties) en probeert steeds zo duidelijk mogelijk te communiceren met het publiek. De tekst – vaak monologen – zien we als een literaire en ludieke manier om de complexiteit van het denken uiteen te rafelen. De taal is direct en eenvoudig. Ze roept beelden op van een herkenbare realiteit. Een realiteit van dagdagelijkse conflicten waarin het alledaagse politiek is geladen: Europa anno 2015.

Daarnaast gebruiken we als contrast met het directe van de tekst een abstractere theatertaal van beweging en actie. Niet alleen om spanning te creëren tussen wat de acteurs zeggen en doen, maar ook als vorm. De bewegingen en lichamen van de acteurs doen denken aan de taal van dans. We zoeken niet naar een realistische vormentaal, maar experimenteren met andere werkelijkheden, betekenissen en vormen van subjectiviteit. De bewegingen op scène zijn berekend, esthetisch en een tikkeltje naïef. We proberen de toeschouwer te verleiden om zijn eigen verbeelding te gebruiken en proberen hem of haar zo medeplichtig te maken aan de voorstelling. Publiek en performers buigen zich dan vanuit twee richtingen over het mysterie van de mogelijkheid. Hopelijk raken we zo allemaal verwikkeld in het spel dat theater kan zijn: een spel van mogelijkheden.