De Zweedse kunstenaar Markus Öhrn creëerde de 49 uur en 13 minuten lange film Magic Bullet uit alle gecensureerde filmfragmenten die in het filmcensuurarchief van de Zweedse overheid worden bewaard. Dit censuurbureau was het eerste in zijn soort in de wereld, en werd in 1911 opgericht om de mensen te beschermen tegen een filmmedium dat werd beschouwd als een 'magische kogel' die het brein kon binnendringen en de gedachten en daden van het volk kon besmetten. Door elk gecensureerd fragment chronologisch te tonen in één film, wil Öhrn de Zweedse samenleving en haar veranderende en contradictorische morele wereldbeeld een spiegel voorhouden. Maar hij wil ook begrijpen waar de censuur vandaag naartoe verschoven is nadat de Zweedse filmcensuur van de overheid in 2011 is stopgezet, honderd jaar na haar oprichting in 1911.

Wat inspireerde je in eerste instantie tot het maken van Magic Bullet?

In 2008 deed ik research voor een video-installatie in de nationale bibliotheek in Stockholm waar ze alle films van de Zweedse televisie en dergelijke archiveren. Ik verkende het feit dat de anus een verdrongen erogene zone is in onze cultuur, en stootte op een educatieve film over anale seks. Toen ik de film opvroeg, zei men dat het om een gecensureerd fragment ging dat in 1974 uit een documentaire was geknipt. Ik vroeg of er een archief bestond van gecensureerde filmfragmenten, en men zei ja, in het Zweeds Bureau van Filmcensuur, waar elk fragment wordt bewaard en wordt beschouwd als een publiek document. Mijn interesse was gewekt: als die gecensureerde fragmenten beschouwd worden als publiek domein, dan moet ik het recht hebben het hele archief te kopiëren. Ik bedacht dat als ik één film kon maken van al die gecensureerde fragmenten en ze gewoon chronologisch zou rangschikken, die film op een bepaalde manier de Zweedse sociale normen zou weerspiegelen. Het is zoals in de psychoanalyse: wat je wegneemt toont je wat je wil tonen. Het wordt een spiegel van de samenleving. Dus als ze alle gay scènes uit een film knippen - in de jaren 60 bijvoorbeeld gebeurde dat vaak - dan weet je dat de Zweedse regering wou vermijden dat de mensen op het idee zouden komen om 'gay te worden'. Dit is een goed voorbeeld van de manier waarop de Zweedse regering de mensen hun seksualiteit wou controleren.

Waarom heet de film Magic Bullet?

De vrees voor de negatieve impact van film op mensen was wijdverbreid toen de eerste openbare filmvertoningen van start gingen in Zweden in 1896. Men beschouwde film als een medium dat de geest van de kijker kon controleren. Die perceptie leidde tot de zogenaamde Magic Bullettheorie, die film vergeleek met een magische kogel die het brein van de kijker binnendringt en ongevraagd de controle over zijn gedachten en acties overneemt. Dit was in een periode dat veel plattelandsmensen naar de grote steden verhuisden, en filmvertoningen waren hun eerste culturele uitwisselingen. De staat was bang dat de dingen die in de film gebeurden deze ongeschoolde massa mensen negatief zouden beïnvloeden. Toen de Zweedse regering in 1911 besliste dat elke film moest worden gecensureerd, richten ze het eerste censuurbureau van de overheid ter wereld op.

Bestaat de vrees dat film onze daden kan sturen nog altijd?

Nee, tegenwoordig is die angst verschoven naar nieuwere media zoals gewelddadige videospelletjes, die we de schuld trachten te geven voor schietpartijen in scholen en zo. Maar mensen hebben altijd een existentiële vrees gehad voor een of andere externe invloed die op een schadelijke manier de controle over de geest overneemt. Plato zei al dat we moesten uitkijken welke verhalen we aan kinderen vertellen. We kennen allemaal de existentiële angst om drugs te nemen, dat je jezelf niet meer de baas bent of dat je misschien iemand zou vermoorden.

Waarom heb je ervoor gekozen elk gecensureerd fragment te gebruiken om een heel lange chronologische film te maken?

Zodra ik toegang kreeg tot dit archief om naar de gecensureerde fragmenten te kijken, tuimelde ik in een surrealistische mix van alles van geweld tot dialogen over homoseksualiteit. Ik bedacht onmiddellijk dat ik geen uitgelezen fragmenten wou kiezen, maar integendeel het hele archief wou digitaliseren, alles chronologisch kopiëren omdat je zo een uniek verhaal krijgt over de Zweedse samenleving. We moeten in gedachten houden dat dit archief uniek is. Meestal is een archief een vorm van censuur, omdat we beslissen wat we bewaren voor de toekomst. Ik wou dit archief - dat ironisch genoeg ongecensureerd is - trouw blijven door het niet te censureren. Maar wat ik uiteindelijk doe met Magic Bullet is alles nemen wat beschouwd werd als gewelddadig of seksueel of gevaarlijk enzovoort, en er een nieuwe waarde aan geven.

Waarom is het Zweedse filmcensuurbureau in 2011 gesloten? Betekent dat dat er geen censuur meer is?

Na 1996 knipte de censor niet meer in films omdat het een bot wapen was wat geweld betreft aangezien iedereen toegang heeft tot zulk materiaal op het internet of in video's. Vanaf toen classificeerden ze de films alleen maar. Op een bepaalde manier was het afgelopen met de censuur. Maar dat de overheidscensuur gestopt is in Zweden betekent nog niet dat de censuur voorbij is. Het verplaatst zich gewoon naar ergens anders. Met dit project wil ik dat idee opwerpen, die discussie uitlokken. Waar is de censuur vandaag, waar is ze naar verschoven, want we weten dat ze niet weg is? Ze is gewoon verschoven van staatscontrole naar bedrijfscontrole. Economische belangen en merkenpolitiek zijn tegenwoordig de censor, niet de staat. En dat komt doorgaans neer op meer censuur. Het probleem is dat we nooit zullen weten wat tegenwoordig uit films wordt geknipt. De productiemaatschappijen die censuurcontrole opleggen houden absoluut geen archief bij waar elke burger of onderzoeker toegang toe heeft.

Censureert het internet zichzelf?

Ja. YouTube is het perfecte voorbeeld. Ze censureren niets zelf, maar als jij als gebruiker iets storend vindt kun je het signaleren, en dan zullen ze het bekijken en het zonder enige uitleg laten staan of wegnemen. Er wordt dus geen archief bijgehouden, en ze hoeven geen reden op te geven waarom ze materiaal weghalen waar gebruikers zich aan storen. Het wordt gestuurd door de gebruikers zelf en die nieuwe vorm van censuur is veel, veel ingewikkelder. Als je blote borsten toont of een grap maakt over religie, is het heel moeilijk te zeggen waarom YouTube of Facebook die content verwijdert. We accepteren gewoon dat ze het hebben opgekuist. Dat is het grootste probleem ermee. We zetten geen naaktfoto's van onszelf op Facebook omdat we weten dat ze verwijderd zullen worden. Er is nog meer aan de hand. Apple bijvoorbeeld wil geen apps die iets te maken hebben met pornografie. De interface op iPads en iPhones is totaal gecensureerd. Elke app die je downloadt naar Apple is gekeurd en gecensureerd om te beantwoorden aan de waarden van het bedrijf. Er was bijvoorbeeld een app die updates gaf over aanvallen met drones door de VS maar Apple weigerde die. Dat komt neer op per procuratie censureren voor de Amerikaanse staat. Apple is een machtige poortwachter die kritiek op het eigen bedrijf en op het regeringsbeleid kan tegenhouden. Dus of het nu om film of online content gaat, onze samenleving wordt meer gecensureerd dan ooit, ook al is de overheidscensuur weg.

Heb je Magic Bullet al in zijn geheel bekeken?

Ja, maar niet in één keer.

Was je verontrust?

Nee, ik had het gevoel dat ik iets geleerd had.