33 tours et quelques secondes

Rabih Mroué & Lina Saneh

"Lina en ik vertrekken voor elke nieuwe voorstelling van dezelfde simpele vraag: wat zijn de thema's waarmee we rondlopen? Dit keer was dat de politiek in Libanon, maar in het licht van alles wat er in het Midden-Oosten aan het gebeuren was en is, voelden we daar plots niet meer dezelfde urgentie toe. De Arabische Lente hield ons te zeer bezig. Alleen, wat viel er juist over te vertellen? En hoe?"

Rabih Mroué is er de maker niet naar om de werkelijkheid zoals ze zich voordoet, simpelweg te kopiëren. Dat is nochtans precies waar vele Arabische kunstenaars zich vandaag toe genoodzaakt voelen. Ze uiten zich over de Arabische Lente in documentaire vorm. Ze filmen, tekenen, registreren en spelen wat er op straat gebeurt. Samen met demonstranten leggen ze een immens archief aan getuigenissen aan.

Ook Mroué en Lina Saneh, kunstenaarskoppel uit Beiroet, zijn sinds hun eerste performances en video's in de jaren 1990 altijd min of meer documentair te werk gegaan. Alleen vissen ze uit hun eigen leven of uit de Libanese geschiedenis typerende feiten of anekdotes die een veel bredere vraagstelling helpen verkennen. In Looking for a missing employee gebruikte Mroué een reeks krantenartikels over één verdwijning om te reflecteren over de publieke ruimte in een verdeeld land. In Appendice deed Saneh het relaas van haar heel eigen verzet tegen het verbod op crematie in Libanon: ze veilde haar lichaamsdelen.

Stuk voor stuk waren het performances die een inzicht vergden, een kritische distantie die achterliggende structuren kan ontwaren in de werveling van alledag. "Om iets te beschouwen, heb je afstand nodig", bevestigt Mroué. "Maar hoe meet je die afstand? Daar zijn geen regels voor. Misschien heb jij er één dag voor nodig, en ik honderd. Sommige kunstenaars zijn erin geslaagd om boeiend over de revolutie te reflecteren terwijl die nog in volle gang is. Maar er zijn ook bepaalde Libanese kunstenaars die na twintig, dertig jaar nog steeds niets interessants te melden hebben over de burgeroorlog in Libanon, omdat ze er nog te zeer in zitten. Hoe creëer je die afstand dan tegenover een heel complexe actualiteit? Dat is niet vanzelfsprekend."

Toch hebben jullie ervoor gekozen om te vertrekken vanuit jullie urgentiegevoel rond de Arabische Lente. Wat gaf de doorslag?

"Ik geloof in de accumulatie door de tijd van je ervaringen, van je vermogen om vragen te stellen. Dat helpt je om ook de actualiteit anders te benaderen. Wij zijn niet verplicht om een voorstelling te creëren over de Arabische Lente, als we er niets over te zeggen hebben. Ik geloof in uitstel, ik ben tegen overhaaste kunstwerken. Maar als je denkt dat je een goeie vraagstelling hebt, die klaar zit om gedeeld te worden, waarom zou je er dan niet voor gaan?"

Wat is eruit gekomen? Wat krijgen we te zien?

"We hebben het dicht bij onszelf gehouden, bij wat we kennen. De Arabische Lente vormt in 33 tours et quelques secondes slechts de achtergrond, terwijl het op de voorgrond gaat om socio-politieke kwesties in Libanon zelf. De situatie is dat een jongeman zelfmoord gepleegd heeft. Je krijgt de nawerking van zijn dood te zien. Wat vinden zijn vrienden? Wat vindt de Libanese samenleving? Acteurs zijn er niet. De scène stelt zijn kamer voor, waar via allerlei communicatietoestellen reacties binnenlopen: op tv, op zijn Facebook-pagina, per sms, ook op zijn vaste telefoon. De kamer blijft in leven, ze reageert en becommentarieert. Zo krijg je uiteindelijk een reflectie over hoe Libanon omgaat met de Arabische Lente, over de onmogelijkheid om beslissende stappen te zetten."

Herken je dat als een mondiaal probleem, of enkel als iets typisch Libanees?

"We tonen een erg lokaal Libanees verhaal, maar toch zal het vele associaties oproepen met andere verhalen ter wereld. Of dat hopen we althans. Lina en ik zijn nooit bezig met wie ons publiek is, anders krijg je compromissen om bewust te pleasen of te provoceren. Ons werk blijft altijd onaf, het moet doorgaan na de eigenlijke performance. Je deelt je gedachten met heel verschillende individuen over de hele wereld en hoopt dat het debat oplevert, maar je kan nooit voorzien waar het op uitdraait."

Wat zijn die gedachten die jullie zelf bewust in de voorstelling hebben verwerkt?

"Eén laag is de politieke achtergrond in Libanon. Het land zit gevangen in zijn confessionele systeem, als in een muizenval. Waarom is onze generatie niet in staat om om te gaan met wat er gebeurt? Normaal wordt Libanon, omdat het zo'n fragiel en onbeschermd land is, meteen aangestoken door wat er rondom gebeurt. Nu voel je wel dat de Arabische Lente veel spanning geeft, maar iedereen wacht stilzwijgend af. Ooit waren er een paar demonstraties, maar omdat er in Libanon vele machten zijn en niet één dictatoriale autoriteit waartegen te protesteren valt, was dat verzet dus tot mislukken gedoemd. Ook politici durven geen stappen zetten of statements doen. Zeker niet wat betreft Syrië, waar Libanon een zware geschiedenis mee heeft. Wat daar nu aan de gang is, ligt erg gevoelig. Het Libanese volk durft dat niet te benoemen. Het is over Syrië diep verdeeld. Het ene kamp ziet een revolutie, het andere een samenzwering tegen het bewind. Maar Syrië blijft een groot taboe."

Wat is in dat licht de functie van alle communicatiemiddelen die in de voorstelling zo centraal staan?

"Ze hebben natuurlijk niet één functie. Facebook, tv, gsm, telefoon: dat zijn heel verschillende media. Zelf zat ik vroeger niet op Facebook, maar sinds de Arabische Lente wel. Ik heb er geen waardeoordeel over, maar je kan het fenomeen zelf niet negeren. In Libanon en de hele Arabische wereld missen we een publieke ruimte. Als ze al bestaat, is ze heel beperkt in tijd en omvang. Of Facebook die leemte vult, is moeilijk te generaliseren. In Syrië, Egypte en Tunesië is Facebook telkens anders gebruikt dan bij ons. De Iraniërs gebruikten tijdens de Groene Revolutie dan weer Twitter. Het is dus interessant om te zien hoe die instrumenten veranderen naargelang de context. Wat beloven ze? Waar falen ze? Ons interesseerde vooral het gebruik van deze nieuwe media in zo'n oud medium als theater. Dat was een heel gevecht, vooral esthetisch. We hebben enkel een decor, geen acteurs. Hoe kan je het hier en nu creëren met enkel machines? Het is als dansen zonder dansers. Wat het wordt, zien we wel. Niet het resultaat, maar de vraag boeit ons. Ze leidt tot nieuwe inzichten in onze omgang met theater."

Hoe kijk je naar de algemene rol van kunstenaars in situaties als de Arabische Lente?

"Die rol is niet anders dan in IJsland of België. Wij vinden dat kunst geen activisme mag worden, want dan ga je ideologische ideeën dienen. Nee, kunst is een portret van je eigen taboes en hamvragen. Je moet jezelf uitdagen, je eigen overtuigingen verraden. Soms voelt dat gewelddadig, maar een alternatief is er niet. Als ik het antwoord al weet, kan ik niet aan een performance beginnen. Dan ga je het geheel manipuleren in functie van je onderliggende boodschap. Dan spreek je je toeschouwers niet meer aan als individuen, om ze te verdelen in voor en tegen. En dat is essentieel. Als je mensen als een massa aanspreekt, word je als de leraar die kennis wil opleggen. Natuurlijk heb je als kunstenaar wel een bepaalde autoriteit en verantwoordelijkheid. Ik zie theater als een lege plek die je voor korte tijd opvult, om er dan zo snel mogelijk weer te verdwijnen. Je mag ze niet bezetten, je bent er te gast. Precies dat maakt theater een publieke ruimte: er kan straks ook iemand anders komen."

En retrospectief? Kan je terugkijken op je oeuvre en bepaalde rode draden ontwaren?

"Er zijn zeker bepaalde karakteristieken die terugkeren, maar daar ben ik niet noodzakelijk blij om. Je zou je eigen stijl telkens willen deconstrueren, alleen blijkt dat in praktijk moeilijk. In zekere zin is ons werk klassiek: er is altijd een verhaal, een plot. Maar we gaan er anders mee om. Mocht ik niet zo'n afkeer hebben van labels, zou je van een postmoderne benadering kunnen spreken. Zo is een duidelijke rode draad zeker dat we altijd de mechanismen van de voorstelling aanduiden in de voorstelling zelf, een zekere Brechtiaanse inspiratie dus. Door je trucs prijs te geven, maak je mensen bewust van je manipulatie. Dat vinden we belangrijk."

Wouter Hillaert