1984.

In augustus 1984 blaast lid van de Libanese Communistische partij Jamal Sati zichzelf op in de Israëlische hoofdkwartieren in Hasbayya, Zuid-Libanon. Zijn gefilmde afscheidswoorden aan het Libanese volk worden uitgezonden op de Libanese nationale zender, zoals dat gebruikelijk is bij zelfmoordaanslagen.

1999.

Libanees theatermaker Rabih Mroué en theaterdirecteur en schrijver Elias Khoury krijgen een videocassette in handen waarop drie versies van de laatste woorden van Jamal Sati staan. Take na take verandert de toon van zijn woorden, zijn houding, de setting. Khoury en Mroué bekijken de cassette met stijgende verbazing, en blijven achter met een pak vragen over de variaties in de opnamen. Ze beslissen er een performance over te maken: het wordt Three Posters.

2000.

Three Posters gaat in première op het Ayloul-festival in Beirut. De performance wil het begrip ‘martelaarschap’ in vraag stellen, en, breder, het thema van informatie en de manipulatie ervan aankaarten. Met Three Posters willen Khoury en Mroué een plaats geven aan een stuk geschiedenis van Libanon, de burgeroorlog. Elias Khoury: “In de huidige geschiedenisboeken van mijn land bestaat de burgeroorlog, die van 1975 tot 1990 duurde, niet. Die leegte is de grondlaag voor een volgende burgeroorlog.” Three posters brengt de (fictieve) getuigenis van een acteur, de (echte) getuigenis van de ‘verzetsstrijder’ Jamal Sati en de getuigenis van een politicus van de Communistische Partij die vertelt hoe het verzet tegen de Israëlische bezetting, oorspronkelijk een wereldlijke en multi-confessionele beweging, evolueerde naar een islamitisch verzet, hoe en waarom de zaken hem ontglipten.

Mei 2001.

Op het KunstenFESTIVALdesArts brengt Walid Ra’ad, Libanees-Amerikaans kunstenaar en vertegenwoordiger van The Atlas Group, een lezing die balanceert op de grens tussen fictie en non-fictie. Met zijn performance sluit Walid Ra’ad aan bij een thema dat als een rode draad door de edities van het festival loopt: de dunne grens tussen realiteit en representatie en de aandacht voor hoe de media ons, elke dag opnieuw, manipuleren, zowel aan deze kant van de aardbol als 10.000 km verder. Wij hadden er graag de performance van Elias Khoury en Rabih Mroué naast gezien, maar wegens incompatibele agenda’s werd de voorstelling verplaatst naar 2002.

Mei 2002.

Three Posters staat dit jaar op het festival. De gebeurtenissen elders in de wereld hebben er voor gezorgd dat de performance verre van evident is. Na 11 september kreeg Three Posterser een dimensie bij, één die gevoelige onderwerpen aanraakt en om een subtiele aanpak vraagt. We kozen ervoor de performance toch te presenteren, en wel om de fundamentele vragen die ze stelt over een maatschappij ginder en een maatschappij hier, waarin geweld en censuur in al hun vormen al te vaak ons leven bepalen.

Het was louter toeval dat een vriendin op de videotape van Jamal Sati stootte.

Jamal Sati werd in 1962 geboren in een klein dorpje in Libanon. Hij trad toe tot de Libanese Communistische Partij in 1982 en werd lid van het Nationaal Verzetsfront in 1983, waarvoor hij deelnam aan verschillende militaire operaties tegen de Israëlische bezetting.

In augustus 1985 kwam Jamal Sati om het leven na een zelfmoordaanslag op het hoofdkwartier van de Israëlische militaire gouverneur in Hasbayya in Zuid-Libanon. De ‘martelaar’ droeg de kleren van een locale sheik en voerde een ezel met zich mee, beladen met 400 kg TNT. Hij geraakte voorbij drie barricades, gecontroleerd door het Libanese leger, bereikte zijn doel en blies zichzelf op.

Het was een gewoonte geworden in Libanon om op de vooravond van de zelfmoordaanslag het testament van de verzetsstrijders vast te leggen op videotape en die tijdens het avondjournaal uit te zenden. De finale versie van de videotape van Jamal Sati werd voor het eerst getoond op Tele-Liban, de Libanese openbare televisie.

Veertien jaar later, in mei 1999, vond die vriendin van ons de nog niet geredigeerde rushes van de videotape. Zij vond de tape achtergelaten op een boekenplank in de kantoren van de Libanese Communistische Partij. Jaren van verwaarlozing hadden hun werk gedaan, maar ook de filmmaker zelf was alles behalve een professional, en de opnames waren gemaakt met een VHS-camera.

Wat ons echter erg verbaasde was de herhaling in de opnames. We hebben de tape meermaals bekeken en iedere keer bezorgde het grote aantal herhalingen ons gemengde gevoelens.

Vraag: Wat zijn de grenzen tussen werkelijkheid en zijn representatie? Jamal Sati was geen acteur. Voor de camera staan was een deel van zijn politieke strijd; de operatie was een zelfmoord die zijn lot bezegelde. Waarom probeerde hij te acteren? Is er iets in de verhouding tussen representatie en dood? Jamal Sati's tape werd slechts één keer op Tele-Liban getoond. Is het mogelijk dat representatie op de dood lijkt omdat het slechts één keer gebeurt?

Wij waren verward door deze tape. Libanon vierde op dat moment de bevrijding van Zuid-Libanon van de Israëlische bezetting. Jamal Sati was één van de eerste uit de rangen van het Nationaal Verzetsfront om een dergelijke missie uit te voeren. Het Front, een voorvechter in de oproep tot nationaal verzet, was opgericht na de Israëlische belegering van Beiroet in 1982 en na de verschrikkelijke slachting van Palestijnse vluchtelingen in de kampen van Sabra en Chatila.

Voor ons, die politiek en militant geëngageerd geweest zijn in verschillende vormen van verzet, is de vraag die we niet hebben kunnen beantwoorden de volgende: hoe vertellen we een verhaal dat geënsceneerd werd door het hoofdpersonage voor zijn dood? De vraag waar alles om gaat is politiek: waarom kwam het verzetsfront, begonnen als een seculiere organisatie, uiteindelijk terecht onder het commando van Hezbollah?

Aanvankelijk wilden we de videotape tonen zoals hij is. De opnames spreken voor zich. Dan dachten we eraan om de tape terug te brengen waar hij vandaan kwam, het verhaal opnieuw te ensceneren, en het op video op te nemen voor een publiek. We zouden toeschouwers de kans geven de rol van ‘martelaar’ te spelen en te zeggen wat hij of zij wilde. Daarna dachten we aan een vermenging van de opnames en een acteur. Het lichaam van de acteur zou het scherm worden waarop het beeld van de ‘martelaar’ geprojecteerd werd.

Uiteindelijk beslisten we om een eenvoudige voorstelling te maken: we stellen drie manieren voor om de dood te percipiëren: een acteur, een ‘verzetsstrijder’: Jamal Sati, en een politicus. De acteur en de politicus zijn de twee onzichtbare gezichten in de opnames. We hebben geprobeerd op verschillende momenten de drie gezichten te groeperen. De acteur houdt ons in het begin voor de gek, maar hij reveleert zo zijn eigen waarheid. De politieke verantwoordelijke vertelt de andere kant van het verhaal: hoe een morele nederlaag een politieke nederlaag produceert. De acteur acteert alleen om de inzet en de limieten van zijn optreden te ontmaskeren. Want de dood kan alleen begrepen worden wanneer ze ervaren wordt en precies dan verdwijnt iedere noodzaak tot expressie.

Elias Khoury en Rabih Mroué